une pièce rapportée

aangetrouwde familie
('inzetstuk')

Een pièce rapportée is eigenlijk een stukje stof dat gebruikt wordt om kleding te repareren, een inzetstuk. Figuurlijk wordt het ook gebruikt om te verwijzen naar iemand die door een relatie tot een nieuwe familie toetreedt. Het heeft een beetje een negatieve bijklank, net als ons begrip 'de kouwe kant'. Als je daarentegen vindt dat een nieuw familielid een aanwinst betekent voor die familie, kun je ook spreken van een valeur ajoutée ('toegevoegde waarde'), dezelfde term dus als die gebruikt wordt in TVA (taxe sur la valeur ajoutée, 'belasting op de toegevoegde waarde', ofwel BTW). 

volgende keer:

Het is inmiddels duidelijk dat het Frans vele culinaire uitdrukkingen kent. Maar wat betekent het als je 'iemand kookt'? Hebben de Fransen kannibaalse trekjes?...

dîner à la fortune du pot

eten wat de pot schaft
('dineren op goed geluk van de pot')

De uitdrukking verwijst net als in het Nederlands naar de pot waarin in de achttiende eeuw het etensmaal voor de hele familie werd bereid. Wie onaangekondigd verscheen, kon dus een eenvoudige maaltijd krijgen, wat de pot schaft. Je kunt ook iemand inviter à la fortune du pot, waar wij zouden zeggen: 'Kom je een hapje mee-eten?' Dat betekent dat je van harte welkom bent aan tafel en dat je gewoon eet wat de pot die dag schaft...

volgende keer

Hoe kan er in het Frans verwezen worden naar de 'kouwe kant' van de familie?

prendre le pas sur

zwaarder laten wegen dan, laten prevaleren
('de stap nemen op, voor(uit)marcheren')

De uitdrukking komt waarschijnlijk uit de militaire wereld, waar la cadence au pas ('marcheren') bij de troepen de regel is. Prendre le pas sur betekent dan letterlijk zoiets als 'voor de troepen uit marcheren', hoewel dat niet de figuurlijke betekenis is van deze uitdrukking. Het betekent namelijk niet dat je vooruitloopt op anderen, maar dat je aan een bepaalde activiteit de voorkeur geeft boven een andere, dat je iets zwaarder laat wegen dan iets anders dus, zoals bijvoorbeeld in deze tekst uit het Europese Parlement: Les diminutions des dépenses ne peuvent pas prendre le pas sur les exigences de qualité de service (...): 'Kostenbesparingen mogen niet belangrijker zijn dan of ten koste gaan van de kwaliteit van de dienstverlening (...)'.

volgende keer:

Hoe zeg je 'eten wat de pot schaft' in het Frans?

la fin des haricots

het bittere einde
('het einde van de bonen')

Gelukkig kunnen wortel, komkommer, aardappel, aubergine, tomaat en radijs nog afscheid nemen van de twee bonen... Wederom maken we kennis met een van de vele culinaire uitdrukkingen die het Frans rijk is. Het gaat hier om een redelijk recente uitdrukking, die pas bestaat sinds het begin van de twintigste eeuw. Over de verklaring zijn de geleerden het niet eens. Sommigen brengen het in verband met de tijd van vóór de televisie, toen gezinnen nog avonden lang aan gezelschapsspelletjes deden, waarbij niet ingezet werd met geld, maar met bonen. Had je geen bonen meer over, dan was het einde spel en kon je met je grote teen gaan spelen. Immers, de t.v., spelcomputers en mobiele telefoons moesten nog worden uitgevonden...

Een andere verklaring luidt dat bonen vroeger het goedkoopste voedsel waren in kostscholen, gevangenissen en arme gezinnen. Waren zelfs de bonen op, dan was er dus echt niets meer te eten, het bittere einde dus...

volgende keer:

Hoe laat je iets prevaleren in het Frans?

hoe vertaal je 'cijfer' in het Frans?

chiffre - indice - note - point - statistiques - taux

Sommigen missen in dit lijstje misschien het woord nombre maar dat is een 'getal'. En als het om cijfers gaat, moeten we precies zijn: in principe bestaan er in ons systeem maar tien cijfers en getallen kunnen uit meer cijfers bestaan. Het woord voor 'cijfer' is dan ook in principe chiffre, overigens afgeleid van het Arabische woord voor 'nul', een cijfer dat de Romeinen niet gebruikten. Maar zelfs van een abstract en precies begrip als 'cijfer' bestaan afgeleide betekenissen. Het bekendste is misschien het 'schoolcijfer' dat in het Frans met point kan worden aangegeven, maar meestal met note : 'een cijfer geven' is noter (bijvoorbeeld: noter dix sur vingt betekent in Franse scholen waar doorgaans met een twintigpunts- in plaats van met een tienpuntsschaal wordt gerekend: 'een vijf geven') of mettre une note à. Je kunt als leerling une bonne note of une mauvaise note krijgen.

Als je met een 'cijfer' een 'uitgedrukt getal' of een 'gehalte' bedoelt, kun je taux  ('gehalte') of indice ('kencijfer, indexcijfer') gebruiken: le taux de naissance is 'het geboortecijfer'. Als 'de cijfers' je iets vertellen over hoe het bijvoorbeeld gesteld is met de werkloosheid of de mate waarin we ons veilig voelen, dan raadpleeg je de statistiques. En sta je in de rode cijfers, dan ben je à découvert...

volgende keer:

Ook voor 'het bittere einde' hebben de Fransen een culinaire uitdrukking. Welke?

saisir la balle au bond

de gelegenheid aangrijpen
('de bal in de vlucht pakken')

Als je snel van een zich plotseling voordoende gelegenheid wilt profiteren, moet je proberen de bal te grijpen terwijl die geworpen wordt, voordat de bal de grond raakt, in de vlucht dus. Je kunt in zo'n geval trouwens in het Frans de gelegenheid ook 'bij de haren grijpen' : saisir l'occasion aux cheveux.

volgende keer:

Hoe vertaal je 'cijfer' in het Frans?

si ça se trouve

wie weet, misschien wel
('als dat het geval is')

Misschien is de uitdrukking een ellips van si ça se trouve être le cas ('als dat het geval blijkt te zijn'). Het wordt in ieder geval in omgangstaal gebruikt in de betekenis van 'wie weet' (ook wel qui sait) of 'misschien wel'.

Bijgaand plaatje komt van een Belgacomreclame met de volgende leuze:

Si ça se trouve, les planches à repasser ne sont que des planches de surf qui ont abandonné leurs rêves et trouvé un vrai boulot ('Misschien zijn strijkplanken wel niets anders dan surfplanken die hun dromen hebben opgegeven en een echte baan hebben gevonden').

We blijven dromen. Wie weet wat daar nog van komt?

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans een gelegenheid aangrijpen?

tomber comme un couperet

inslaan als een bom
('vallen als een hakmes')

In de zestiende eeuw was een couperet een mes met een lang lemmet dat gebruikt werd om vlees te hakken. Later werd ook het beruchte mes van de guillotine met dezelfde term aangeduid. Zodra het werd losgelaten, kwam het mes onmiddellijk op de nek van de veroordeelde terecht, met de bekende onaangename en onherroepelijke gevolgen, zoals een precisiebom die plotseling inslaat. De uitdrukking kan nu gebruikt worden voor iedere - vaak onvoorziene - situatie die zich plotseling voordoet en doorgaans onaangename consequenties heeft.

volgende keer: 

Hoe zeg je in het Frans 'wie weet?'

une tête de mule

een stijfkop
('een muilezelhoofd')

'Nou, kom op... wees niet zo'n stijfkop... Ik zweer het!!! Ik heb je in de paardenlotto op plaats één gezet!!!' - 'Nee, ik wil niet!!!'

Ezels en muilezels hebben de reputatie koppig te zijn en niet te willen gehoorzamen als ze geen zin hebben. Het is dus niet verbazingwekkend dat  van iemand die koppig en onverzettelijk is gezegd wordt dat hij een muilezelhoofd heeft. Een oudere versie leek trouwens meer op wat wij in het Nederlands zeggen: têtu comme une mule ('koppig als een muilezel').

volgende keer:

Hoe zeg je in het Frans dat iets 'inslaat als een bom'?

c'est coton !

dat is een heidens karwei
('dat is katoen')

De jongen kijkt er heel opgewekt bij, maar vergis je niet. Werken op een katoenplantage was en is zware arbeid. En de verwerking daarna ook. Daarop schijnt de Franse uitdrukking, die in de tweede helft van de negentiende eeuw verscheen, te zijn gebaseerd: het weefproces vereist voortdurende aandacht om te voorkomen dat katoenproppen de kwaliteit van het product verpesten en daarbij komt dan nog dat de in de lucht ronddwarrelende katoenvezels ogen en luchtwegen behoorlijk kunnen gaan irriteren. Al met al een heidens en dus ook riskant karwei...

volgende keer:

Hoe noem je een 'stijfkop' in het Frans?

faux-cul

hypocriet
('nepkont')

Geloof het of niet, maar een jaar of vijftien geleden, toog ik met een paar collega's naar een natuurgebied om daar 'compromitterende foto's' te maken met voorbindbipsen uit een feestwinkel, om daarmee later een groep leerlingen te confronteren met hun choquerende mooning-gedrag (het tonen van je blote kont in het publiek) tijdens een werkweek in Tsjechië. De fotosessie ging uiteraard gepaard met veel hilariteit tot... er een spiernaakte man uit het struikgewas verscheen die verbeten uitsprak: 'Vindt u dit leuk?!' In onze poging om een rustige plek uit te kiezen waar we onbespied ons plannetje uit konden voeren, hadden we niet geweten dat we ons uitgerekend in een gebied bevonden voor naaktrecreatie...

Maar terug naar de toch op zijn minst eigenaardige uitdrukking. Een faux-cul was ooit inderdaad een soort voorbindbips, maar dan niet aan de buitenkant, maar aan de binnenkant. Zoals schoudervulling je een imposanter postuur kan geven, zo kon deze faux-cul je een imposanter posterieur geven. Het is duidelijk dat je je daarmee anders voordoet (althans uiterlijk) dan je werkelijk bent, dus de stap naar de betekenis 'hypocriet' is begrijpelijk.

volgende keer:

Wat bedoelt een Fransman als hij iets 'katoen' noemt?

hoe vertaal je 'nieuws' in het Frans?

actualité(s) - échos - faits divers - info(rmation)s - journal (télévisé) - du nouveau - nouvelle(s) - quoi de neuf 

Als je goed nieuws van iemand krijgt, dan zijn dat de bonnes nouvelles. Het kan ook om één nieuwtje gaan: J'ai une bonne nouvelle ('ik heb goed nieuws'). Je kunt zo ook naar iemand informeren: j'espère avoir bientôt de tes nouvelles ('ik hoop snel iets van je te horen'). 

Gaat het om nieuws van de wereld, dan gebruik je eerder actualités of informations, vaak afgekort tot les infos (en les actus). Die krijg je dan via de krant (le journal) of de televisie (le journal télévisé). 'Gemengd nieuws' in de krant, de zogenaamde 'korte berichten' heet in het Frans faits divers en 'plaatselijk nieuws' kan worden aangeduid met échos. Als iets in het nieuws is, dan is het d'actualité. 'Iets nieuws' is du nouveau of du neuf. Dat laatste zit ook in de uitdrukking quoi de neuf - in sms- of WhatsApp-taal ook wel qd9 : 'nog nieuws?' 

volgende keer:

Wat wil je in het Frans zeggen met een voorhangbips?

donner des noms d'oiseaux

uitschelden, met scheldwoorden overladen
('vogelnamen geven')

Je kunt elkaar in het Frans kennelijk maar beter geen vogelnamen geven, want daarmee wordt zelden iets goeds uitgedrukt. Misschien moet ik eerst de cartoon uitleggen. Enige tijd geleden stelde een gemeenteraadslid van de Franse gemeente Sermesse (Saône et Loire, 172 inwoners) voor een stemming te houden over hoe de inwoners zichzelf wilden noemen: Sarmates, Sarmatiens, Sermassiens, enz. De inwoners bleken daar echter geen enkele behoefte aan te hebben. Zij (en hun omwonenden) noemden hen al sinds jaar en dag Sermessois en daar wilden ze niets aan veranderen. Gefrustreerd bezorgde het gemeenteraadslid vervolgens een buitengewoon beledigende brief in iedere brievenbus. De cartoon suggereert dat hij voor iedere inwoner een eigen scheldwoord had bedacht. Zo roept de ene uit Moi, c'est vieux hibou ! (lett. 'ik ben een oude uil': 'ik ben een bosneuker!', een 'bosneuker' is een 'rare snuiter' en in homo-taal een scheldwoord voor 'hetero'). Moi, c'est manchot ! ('Ik word pinguïn genoemd', maar manchot betekent ook 'onhandig, twee linkerhanden'). Weer een ander wordt rapace ('roofvogel, maar figuurlijk 'gierigaard') genoemd. Et moi c'est Bécasse ! (een bécasse is een snip, maar figuurlijk betekent het 'domme gans'). Moi c'est pingouin ! ('ik ben een grapjas'). Vautour !? ('gier', maar ook bijvoorbeeld in de politiek gebruikt voor mensen die wij 'haviken' zouden noemen). Vieille pie ! (lett. 'ouwe ekster': 'oude vrijster'). Nog een greep uit het vogelwoordenboek: een buse ('buizerd') is een uilskuiken. Een butor ('roerdomp') is een 'ongelikte beer'. Een autruche ('struisvogel') is een hypocriet of iemand die zijn kop in het zand steekt. Een vieille chouette ('oude uil') is een 'oude heks'. Met een grue ('kraanvogel') kan een snol of hoer worden aangeduid en een poule mouillée ('natte kip') is een schijterd of een lafbek.

volgende keer:

Hoe vertaal je 'nieuws' in het Frans?

suer sang et eau

bloed, zweet en tranen / zich in het zweet werken
('bloed en water zweten')

Tegenwoordig krijgen we bij de uitdrukking 'bloed, zweet en tranen' misschien spontaan een melodie van André Hazes in het hoofd dat door een vol stadium wordt gescandeerd, maar het is eigenlijk een bijbelse verwijzing. 

Ook de Franse uitdrukking is al heel oud, en luidde aanvankelijk suer sang et larmes ('bloed en tranen zweten') en zat daarmee dus nog dichter in de buurt van ons 'bloed, zweet en tranen'.  Het verwijst naar de dood van Christus. Volgens de legende veranderde zijn zweetdruppels in tranen toen ze de aarde bereikten. Het water - zweet dus - is het symbool van het zware werk dat men verricht, tot bloedens toe zelfs...

volgende keer:

Waarom kun je in het Frans maar beter niet naar vogels worden genoemd?

araignée du matin, chagrin, araignée du midi, souci, araignée du soir, espoir

ochtendrood, water in de sloot
(ochtendspin, verdriet, middagspin, zorg, avondspin, hoop)

Alle talen kennen meteorologische rijmpjes. Waar wij naar de rode verkleuring van de hemel kijken, letten Fransen op het gedrag van spinnen. Als spinnen 's ochtends actief zijn, betekent dat dat ze niet door dauw worden gehinderd en de afwezigheid van dauw wijst op komende regen. Maakt de spin 's middags haar web, dan betekent dat ook dat er regen op komst is en dat zij dus haast moet maken om haar web op tijd af te krijgen, maar een spin die in de avondschemering rustig rondwandelt is volledig ontspannen omdat het mooie weer aan zal blijven. De uitdrukking kan ook figuurlijk worden uitgelegd: als je 's morgens vroeg al druk in de weer bent, is dat omdat je alle zeilen bij moet zetten om in je behoeften van alle dag te kunnen voorzien, kun je je het veroorloven tot de middag te wachten, dan is de behoefte al minder en wie tot de avond kan wachten, kan kennelijk voor zijn plezier werken...

volgende keer:

Hoe klinkt 'bloed, zweet en tranen' in het Frans?

c'est le bouquet !

dat kan er ook nog wel bij, dat doet de deur dicht !
('dat is het boeket')

Als iemand je in Frankrijk een bloemetje aanbiedt, kun je maar beter niet zeggen C'est le bouquet ! hoewel het op zich een juiste constatering is. De uitdrukking moet je namelijk ironisch opvatten en betekent dus juist het tegenovergestelde van blijdschap, tevredenheid of dankbaarheid. Oorspronkelijk zat die ironie er nog niet in, en betekende C'est le bouquet ! 'dat is het hoogtepunt', positief bedoeld dus, maar nu is het zoiets als 'Dat kan er ook nog wel bij', ook ironisch bedoeld, want als je dat zegt in het Nederlands, dan heb je het juist even helemaal gehad...

volgende keer

Kennen ze in het Frans ook zoiets als 'ochtendrood, water in de sloot' ?

mettre la main à la poche

(diep) in de buidel tasten
('de hand in de zak steken')

Deze persoon heeft het waarschijnlijk al moeten doen, want zo te zien is hij platzak, maar als je in het Frans in de buidel moet tasten om iets (kostbaars) te financieren, dan steek je dus je hand niet in de geldbuidel, maar in je broekzak. Duidelijk toch?

volgende keer

Waarom kun je als iemand je een mooie bos bloemen aanbiedt, maar beter niet zeggen: "C'est le bouquet !" ?

se piquer de

zich laten voorstaan op, prat gaan op
('zich prikken met')

Dat wordt nog een hele opgave voor de egel hiernaast...

Ik heb de herkomst van deze uitdrukking nog niet kunnen vinden, maar je komt hem vaak tegen. Iemand kan se piquer de littérature bijvoorbeeld, en dan wil hij of zij vooral laten weten dat hij/zij veel kennis heeft van de literatuur, m.a.w. er zit iets pedants of arrogants in de uitdrukking, of laten we in ieder geval zeggen dat degene van wie wordt gezegd dat hij se pique bepaald niet bescheiden is. Er zijn nog wat andere uitdrukkingen met se piquer. Onlangs zagen we nog se piquer le nez of se piquer la ruche voor iemand die graag een glaasje drinkt, maar als je se pique pour un rien, dan ben je behoorlijk lichtgeraakt. Iemand die se pique au jeu, blijft verbeten doorspelen ook al weet hij dat hij gaat verliezen. En iemand die se pique 'tout court', is verslaafd aan de verdovende middelen: die spuit.

volgende keer:

Hoe zeg je in het Frans dat je in de buidel moet tasten?

hoe vertaal je 'groeien' in het Frans?

augmenter - s'accroître - croître - s'étendre - grandir - grossir - pousser - prendre - végéter

Laten we eerst even onderscheid maken tussen mensen, planten en dingen. Mensen hebben de neiging te grandir. Dat kan staan voor letterlijk, fysiek groeien: 'wat ben je gegroeid!' comme tu as grandi ! 'hij moet nog groeien' il doit encore grandir, maar ook voor 'opgroeien': il a grandi dans un milieu bourgeois ('hij is in een burgerlijk milieu opgegroeid'). Als je het over planten hebt, gebruik je het werkwoord pousser : l'herbe pousse vite ('het gras groeit hard') of ook wel végéter of croître. Nog even terug naar pousser: als je het niet over de hele mens hebt, maar een onderdeel (bijv. haar), dan gebruik je dit werkwoord in plaats van grandir : il laisse pousser sa barbe ('hij laat zijn baard groeien'). En als je het groeiproces gaat meten, dan kun je ook prendre gebruiken: elle a pris six livres ('ze is zes pond gegroeid'). Ook voor gewicht gebruik je dat: elle a pris six kilos ('ze is zes kilo aangekomen'). En als je dat bedoelt met 'groeien', dan kun je ook grossir ('dik worden') gebruiken. Het werkwoord croître kan ook voor dingen en begrippen gebruikt worden die toenemen (zo is een croissant eigenlijk een 'wassende (groeiende) maan'), net als s'accroître : ma considération pour vous s'accroît ('mijn achting voor u neemt toe'). In de betekenis 'toenemen' kunnen ook de werkwoorden augmenter en zelfs grandir (bijv. in impatience grandissante 'groeiend ongeduld') gebruikt worden. Bedoel je met 'groeien' 'zich uitbreiden' dan kan ook s'étendre gebruikt worden: le mécontentement s'étend ('de ontevredenheid groeit').

volgende keer:

Sommige mensen groeien van zelfvoldaanheid. Hoe kun je 'pochen' in het Frans?

tourner au vinaigre

slecht aflopen, daar komt een hoop gedonder van
('azijn worden')

Natuurlijk denken we bij deze uitdrukking niet aan de milde, smaakvolle balsamico-azijn waarmee we een lekkere salade kunnen optillen, maar aan wijn die zuur wordt. Je hoopt op een lekkere smaaksensatie, maar je vertrekt je gezicht al bij de eerste slok, omdat de wijn wrang is geworden. 

Zo kan ook een aanvankelijk goed bedoelde discussie flink uit de hand lopen, waarbij de sfeer verzuurt en het als je niet oppast tot een handgemeen komt.

En om dan in de beeldspraak van de vinaigrette te blijven: een ander belangrijk ingrediënt naast de azijn is natuurlijk de mosterd. En als iemand ergens heel 'giftig' van wordt, kun je zeggen dat de mosterd hem naar de neus stijgt: la moutarde lui monte au nez. Het komt heel nauw bij het maken van een lekkere vinaigrette...

volgende keer:

Hoe vertaal je 'groeien' in het Frans?

prendre ombrage de

zich gekwetst voelen, jaloers zijn
('(een) schaduw(plek) nemen')

Een ombrage is een plek met schaduw,   in eerste instantie 'lommer', 'schaduwrijke bladeren (en takken)'. Dat soort schaduwrijke plekken lijkt sommige dieren argwaan en onrust in te boezemen. Als je je gekwetst voelt, kun je ook plotseling heftig reageren, en dan kan de uitdrukking gebruikt worden in dezelfde betekenis als  het eerder besproken prendre la mouche. ('een kort lontje hebben, heftig reageren', lett. 'de vlieg pakken'). 

volgende keer:

Hoe kun je in het Frans zeggen dat ergens 'gedonder van komt' ?

ne pas avoir un radis

geen rooie cent hebben
('geen radijs hebben')

Deze uitdrukking stamt uit het midden van de negentiende eeuw, toen radijsjes een bijzonder goedkope groente waren en zelfs regelmatig gratis werden uitgedeeld in cafés om de dorst op te wekken. Als je je zelfs geen radijs kon veroorloven, dan had je dus geen rooie cent. De ronde vorm van het radijsje roept misschien ook het beeld van een stuiver op, want twee andere uitdrukkingen om hetzelfde te zeggen zijn ne pas avoir un rond (lett. 'geen rondje (munt) hebben') en être sans le sou ('zonder stuiver zitten'). Je kunt in omgangstaal ook 'gemaaid' zijn (être fauché) eventueel uitgebreid met 'zoals het koren' : être fauché comme les blés.

volgende keer:

Zoek je als je jaloers of gekwetst bent, de schaduw op?

ça ne lui ressemble pas

dat is niks voor hem/haar
('dat lijkt niet op hem/haar')

Soms hoeft een compositietekening (un portrait-robot) niet eens goed te lijken om toch tot de aanhouding te leiden van een crimineel, maar in de uitdrukking van vandaag gaat het niet om fysieke gelijkenis, maar meer om het karakter van iemand. Als je iets doet wat niet bepaald van je verwacht wordt, kan er tegen je gezegd worden: Ça ne te ressemble pas ! (lett. 'dat lijkt niet op jou') waar wij zouden zeggen: 'Dat is niks voor jou' ('dat zou jij normaal gesproken niet doen').

volgende keer:

Op welke manieren kun je zeggen dat je geen cent te makken hebt?

lever le coude

een stuk in je kraag drinken
('de elleboog hijsen')

'(De elleboog) hijsen is de beste manier om het niet op te geven (lett. de armen laten zakken). Proost.' 

Er bestaan erg veel uitdrukkingen die ongeveer hetzelfde betekenen. Bij de 'elleboog hijsen' is het meteen duidelijk wat de bedoeling is. Een dergelijke beweging is nu eenmaal noodzakelijk om zo'n zware bierpul aan je mond te zetten. Maar hoe zit dat dan bijvoorbeeld met een uitdrukking als se piquer la ruche ('zich in de bijenkorf prikken') en se piquer le nez ('zich in de neus prikken'). Allereerst moet gezegd worden dat beide uitdrukkingen hetzelfde betekenen, aangezien sinds het einde van de negentiende eeuw het woord ruche ook de neus kan aanduiden (omdat een druppelende neus aan een honingraat doet denken (sic!). Men verklaart de uitdrukking wel als volgt: wie veel drinkt, steekt vaak zijn neus in het glas of zelfs in het bier zelf.

volgende keer:

Hoe zeg je in het Frans: 'dat is niets voor hem/haar' ?

se faire griller

er gloeiend bij zijn
('zich laten grillen/roosteren')

'Hoe ga je vreemd zonder betrapt te worden?' vraagt la minute de l'amour zich af. 

Het is niet bekend hoe het werkwoord griller aan deze betekenis komt, al is het duidelijk dat het geen aangename sensatie is. Het werkwoord heeft trouwens nog meer betekenissen, waarvan de oorsprong onbekend is. Zo betekenen zowel brûler ('verbranden') als griller un feu rouge 'door rood rijden'. Hoe je een vuur (un feu rouge is een stoplicht, maar letterlijk 'een rood vuur') - dat immers al brandt - nog kunt verbranden, is mij niet helemaal duidelijk...

volgende keer:

Kun je je in het Frans ook een stuk in de kraag drinken?

hoe vertaal je 'lucht' in het Frans?

air - antenne - atmosphère - ciel - eau - exprimer - odeur - respiration - respirer - rien - vent 

Eigenlijk is het niet zo moeilijk met het woord 'lucht'. Er zijn namelijk drie hoofdbetekenissen: gas/ingeademde lucht (air), de hemel (ciel) en de geur (odeur). In het eerste geval gebruik je air. L'air qu'on respire ('de lucht die je inademt'). 'Eindelijk lucht' vertaal je als Enfin, je respire. Krijg je geen lucht, dan heb je la respiration coupée. 'In de open lucht' is en plein air of au grand air. Maar je kunt ook bijvoorbeeld zeggen dat je met je benen in de lucht ligt: les jambes en l'air. Als je met de 'lucht' de 'dampkring' bedoelt, dan kun je ook het woord atmosphère gebruiken. Daarvandaan is het een kleine stap naar lucht als 'hemel': le ciel. 'De lucht is blauw' vertaal je als le ciel est bleu. 'De vogel vliegt in de lucht' is l'oiseau vole dans le ciel. Als je iets echter de lucht in laat vliegen ('exploderen'), dan zeg je bijvoorbeeld faire sauter quelque chose (lett. 'iets doen springen'). Gaat een zender de lucht in, dan gebruik je de uitdrukking passer sur l'antenne. Als die zender in de lucht blijft: garder l'antenne.

Iets wat in de lucht hangt, kondigt zichzelf aan: cela s'annonce. 

Heb je het over 'een vreemd luchtje' of 'een vieze lucht', dan heb je het over de geur van iets, dus over une odeur. Maar krijg je ergens lucht van, dan 'heb je er wind van': avoir vent de. 

Een argument dat uit de lucht gegrepen is, is nergens op gebaseerd, ne repose sur rien of is gratuit. Een slag in de lucht, is een zwaardslag in het water: un coup d'épée dans l'eau. 

Geef je ergens lucht aan, bijvoorbeeld een overtuiging, dan druk je die uit: exprimer une conviction. Doe je of iemand lucht is, dan kun je zeggen faire comme si quelqu'un n'existait pas ('doen alsof iemand niet bestaat'). En waar wij het hebben over 'gebakken lucht', heeft een Fransman het eerder over 'wind': du vent.

volgende keer:

Hoe zeg je in het Frans dat je 'erbij bent' ?

avoir la patate

in topvorm zijn, pieken
('de patat hebben')

Une patate is een bataat, of zoete aardappel, en in de omgangstaal een ander woord voor 'aardappel'. In Canada heeft patates frites dezelfde betekenis als ons 'patat friet'. Zowel de uitdrukking avoir la patate als avoir la frite betekenen in het Frans 'in topvorm zijn' of 'pieken'. Het hoopje puree kan bij zoveel enthousiasme alleen maar verzuchten: Purée ! ('wat een ellende!) Vous avez de la chance ! ('hebben jullie even geluk!). Maar wat is het verband tussen een aardappel en een goede conditie? Waarschijnlijk  - maar zeker is het niet! - heeft het te maken met de doorgaans ronde vorm van de aardappel die aan een hoofd doet denken. Ook een peer wordt wel met een hoofd vergeleken. Bij iemand die zich goed (in vorm) voelt, is dat goed aan zijn hoofd/gezicht af te lezen. Het bijvoeglijk naamwoord (bijv. il a une sacrée patate) is weggevallen en zo is alleen il a la patate overgebleven. 

In de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft la frite ook de betekenis van 'hoofd' van patate overgenomen en daarmee bestaat nu dus naast avoir la patate ook avoir la frite met dezelfde betekenis.

volgende keer:

Hoe vertaal je 'lucht' in het Frans?

sans coup férir

zonder slag of stoot
('zonder (een) slag toe (te) brengen')

Dit is een uitdrukking die de oude zinsbouw heeft behouden (geen lidwoord, lijdend voorwerp voor het werkwoord) en een werkwoord bevat dat eigenlijk alleen in deze combinatie voorkomt. Férir ('slaan') bestaat al sinds de tiende eeuw maar werd in de zeventiende eeuw nog nauwelijks gebruikt. Een ridder die in een toernooi makkelijk wist te overwinnen omdat hij geen of nauwelijks tegenstand ondervond, won dus sans coup férir, zonder een klap te hoeven uitdelen en die betekenis is figuurlijk blijven bestaan.

volgende keer:

Moet je om goed in vorm te blijven veel aardappelen eten?

cancans

lasterpraat, roddels
('gekwaak')

Als wij het woord cancan horen, dan denken we waarschijnlijk meteen aan de revuedansen in de Moulin Rouge zoals die populair werden aan het eind van de negentiende eeuw en die we ook kennen van de schilderijen van Toulouse-Lautrec. 

Het woord cancan is eigenlijk een klanknabootsing van het gesnater van eenden (canard), hoewel het misschien meer lijkt op het gegak van ganzen. Tegenwoordig laat men Franse eenden meestal coin coin kwaken, maar dat terzijde. Van 'gesnater' of 'gekwaak' naar 'geroddel' en kwaadspreken is natuurlijk maar een kleine stap: veel gekwek, weinig inhoud.

De dans waarbij een groep vrouwen op een rij gaat staan en haar rokken optilt, was van oorsprong overigens de laatste figuur van de quadrille, een uit de achttiende eeuw daterende carnavalsdans en heette voluit chahut cancan (of chahut coincoin). Chahut is de benaming 'ongeordende wilde dans' en 'lawaai, tumult'. De cancan is misschien wel redelijk geordend, maar ook wild en gaat gepaard met veel kreten en lawaai, gekwaak dus...

volgende keer:

Hoe zeg je 'zonder slag of stoot' in het Frans?

n'importe quoi

bullshit
('zomaar wat')

'Echt bullshit' zegt de kat terwijl hij de krant leest. 'Dan kunnen ze het net zo goed over een kat met een stropdas hebben als ze toch bezig zijn! Miauw...'

Met het voorvoegsel n'importe kun je aangeven dat iets er niet echt toe doet: n'importe qui is 'zomaar iemand, maakt niet uit wie', als je iets hoe dan ook wilt bereiken, maakt niet uit hoe, dan is dat n'importe comment. Zo heb je ook n'importe où, n'importe lequel, n'importe quand en dus ook n'importe quoi. Als je totaal geen geloof hecht aan wat een ander zegt, kun je diens woorden met N'importe quoi (een verkorting van Tu dis/on dit n'importe quoi) als bullshit aanmerken. 

volgende keer:

Wat betekent cancan eigenlijk?