donderdag 31 augustus 2017

quand on parle du loup...

als je over de duivel spreekt...
(wanneer je over de wolf spreekt, zie je zijn staart !)

Net als in het Nederlands wordt deze uitdrukking meestal onvolledig gebruikt. Menigeen zal zich dan ook afvragen wat er eigenlijk gebeurt, als je over de duivel spreekt. Wel, ook in het Nederlands zie je dan zijn staart of trap je op zijn staart.
Of het geloof in de duivel in Nederland wijder verspreid was dan in Frankrijk of de wolf juist in la douce France,  dat zou ik niet kunnen zeggen, maar dat de uitdrukkingen eenzelfde oorsprong hebben, lijkt me duidelijk. Als je het net over iemand hebt en die persoon komt zojuist opdagen, dan zie je dus in ieder geval een staart...

volgende keer
Als je niets meer met iemand te maken wilt hebben, verbrand je dan in het Frans ook alle schepen achter je?

woensdag 30 augustus 2017

une fine lame

een slimme vogel, een gevat persoon
('een scherp mes / een schermmeester')

Letterlijk is een fine lame een 'scherp mes, scherp lemmet'. Het is ook de benaming voor iemand die erg goed is in schermen. We hebben op zich geen redenen om te twijfelen aan de bekwaamheden van de man op het plaatje, al valt te betwijfelen of zijn lenigheid en wendbaarheid nog voldoende zullen zijn om de titel van fine lame te mogen blijven dragen, zeker als je beseft dat fine behalve 'scherp' ook 'slank' betekent.
Maar hoe dan ook, het is begrijpelijk dat de betekenis van fine lame heeft kunnen verschuiven van 'schermmeester' naar een 'gevat persoon'. Je weet immers maar nooit hoe een goede schermer uit de hoek kan komen en zijn sabel is in ieder geval bijzonder scherp.
Wij kunnen iemand die gevat is, ook 'scherp' noemen, en een handige donder is het sowieso. En garde!

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans: 'als je over de duivel spreekt...' ?

dinsdag 29 augustus 2017

être dans le pétrin

in de puree zitten
('in de deegtrog zitten')


Ja, kom daar maar eens uit... Mocht je in een grote pan puree vallen, dan krijg je door de enorme hitte misschien wel zo'n adrenalinestoot dat het je nog relatief snel lukt je uit de benarde situatie te redden, maar in de taaie massa van brooddeeg wordt dat een zware opgave. Je kunt in het Frans iemand trouwens ook 'in de puree helpen' (mettre dans le pétrin) en gelukkig kun je jezelf ook uit de puree halen (sortir du pétrin). Hoezo pessimisten, die Fransen?

volgende keer
Hoe kun je in het Frans 'een slimme vogel' noemen?

maandag 28 augustus 2017

mettre la puce à l'oreille

argwaan wekken
('de vlo op het oor zetten')

Naast deze uitdrukking bestaat ook avoir la puce à l'oreille ('het doorkrijgen'). Het gaat hier al om een hele oude uitdrukking, die al in de dertiende eeuw werd opgetekend. Maar destijds werd de vlo niet op of aan maar in het oor gestopt en betekende de uitdrukking vreemd genoeg 'verliefd maken'. In de zeventiende eeuw ging het betekenen dat iemand ongerust of druk wordt gemaakt, zoals je ook uiteraard zou worden als een vlo jeuk in je gehoorgang zou veroorzaken. 

volgende keer
Kun je in het Frans ook in de puree zitten?

zondag 27 augustus 2017

hoe vertaal je 'rijden' in het Frans?

brûler - circuler - conduire - courir - faire - faire marche (arrière) -  monter (à cheval) - patiner - piloter - rouler - de route - transporter

Dit ziet er weer uit als een ondoordringbare brij aan mogelijke vertalingen, maar er zijn wel degelijk twee hoofdvertalingen te onderscheiden, namelijk rouler en conduire en dan is rouler (lett. 'rollen') wat het voertuig zelf doet, namelijk zich rollend over een oppervlak voortbewegen en conduire (lett. 'besturen') wat de bestuurder doet. Bestuur je een sportwagen, dan kun je daarvoor ook het werkwoord piloter gebruiken. Rijd je dan een formule 1 auto, dan heet dat courir en formule 1.  Rijd je schaats dan ben je aan het patiner, en rijd je paard, dan heet dat monter à cheval. Zonder zadel rijden is bijvoorbeeld monter à cru ('rauw rijden'). Als bijvoorbeeld de politie wil dat je door blijft rijden, dan moet je circuler, al is het natuurlijk nooit de bedoeling dat je door rood rijdt (brûler un feu rouge). Als je achteruitrijdt, dan ben je aan het faire marche arrière. Rijd je goederen over de weg, dan heet dat transporter des marchandises. 
100 Kilometer per uur rijden heet faire cent kilomètres à l'heure of faire du cent à l'heure ('honderd per uur doen'). Om een afstand aan te geven gebruik je niet het werkwoord maar noem je de afgelegde weg: 100 kilometer rijden is dus 100 kilomètres de route. 

volgende keer
Hoe kun je bij iemand argwaan wekken in het Frans?

zaterdag 26 augustus 2017

ça sent le roussi

dat is geen zuivere koffie, daar zit een luchtje aan
('dat ruikt aangebrand')

Roux (rousse) betekent 'rood, rossig' en roussir betekent dan ook letterlijk 'rossig, bruin worden'. Als je iets lichtbruin wilt laten worden in de boter dan heet dat faire roussir dans le beurre. Iedere ervaren kok weet dat je er dan wel even bij moet blijven. Je kunt niet even naar de w.c. gaan of de telefoon opnemen, want voor je het weet brandt de boel aan, en dan ça sent le roussi, dan ruikt het aangebrand. Dat kan zowel een letterlijke als figuurlijke betekenis hebben: ergens zit een luchtje aan, het is geen zuivere koffie...



volgende keer
Hoe vertaal je 'rijden' in het Frans?

vrijdag 25 augustus 2017

plus catholique que le pape

roomser dan de paus
('katholieker dan de paus')


Het is al weer een tijd geleden dat een paus zo populair was dat hij de hoofdrol zou kunnen spelen in Jesus Christ Superstar. Op deze foto lijkt er een stralenkrans uit zijn hoofd te komen en probeert een grote menigte hem aan te raken. Maar bij 'roomser dan de paus' stellen we ons doorgaans een minder vrolijke instelling voor, eerder een uitgestreken, vreugdeloze en rechtlijnige instelling. In het Frans gebruik je niet de term 'rooms', maar gewoon 'katholiek'. Onlangs kwam ik in een boek een uitdrukking tegen die kennelijk nog een trapje hoger wilde gaan: plus catholique que la Sainte Famille ('katholieker dan de Heilige Familie'), maar die sloeg daarmee de plank mis. Het katholicisme bestond nog niet in die tijd en de Heilige Familie was uiteraard joods...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'dat is geen zuivere koffie' ?

donderdag 24 augustus 2017

rira bien qui rira le dernier

wie het laatst lacht, lacht het best
('zal goed lachen die het laatst lacht')

Weer een uitdrukking in het rijtje 'net als in het Nederlands maar dan toch net even anders'. Aan de elliptische vorm en de archaïsche woordvolgorde kun je zien dat de uitdrukking al enige tijd moet bestaan (modern Frans zou iets opleveren als (celui) qui rira le dernier, rira bien/le mieux. De uitdrukking is inderdaad voor het eerst opgetekend in de zeventiende eeuw.

volgende keer
Kun je in Frankrijk ook roomser zijn dan de paus?

woensdag 23 augustus 2017

chercher une aiguille dans une botte de foin

een speld in een hooiberg zoeken
('een naald in een hooibaal zoeken')


Hoe moeilijk sommigen van ons de Franse taal misschien ook vinden, uiteindelijk komt de taal erg vaak overeen met de onze, omdat we al eeuwen dezelfde cultuur delen. O.K., bij de Fransen is het geen speld, maar een naald en zoeken we niet in een hooiberg maar in een hooibaal (une botte de foin) of een hooimijt (une meule de foin), maar een kniesoor die daarop let... (en trouwens, bij ons kan het volgens mij ook een naald zijn, en kan een hooiberg niet voor zowel een hooibaal als een hooimijt staan?)




De uitdrukking is voor het eerst opgetekend door roddelkoningin Mme de Sévigné in 1652, maar is waarschijnlijk al veel ouder. Overigens menen velen al de oplossing gevonden te hebben voor deze op het eerste gezicht onmogelijke opdracht:



volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans: 'wie het laatst lacht lacht het best' ?

dinsdag 22 augustus 2017

coûter les yeux de la tête

een rib uit het lijf kosten
('de ogen uit het hoofd kosten')

Al gaat het om verschillende lichaamsdelen, het komt op hetzelfde neer: zonder ribben worden je vitale organen niet goed beschermd, zonder ogen kun je niets meer visueel waarnemen. Je mist dus iets wat heel belangrijk voor je is, iets wat buitengewoon kostbaar is. Op het plaatje: 'Ik heb een tand laten trekken, dat heeft me een rib uit het lijf gekost (lett. de ogen uit het hoofd)...'

volgende keer
Kun je in het Frans ook een speld in een hooiberg zoeken?

maandag 21 augustus 2017

cela me chiffonne

het zit me dwars, ik zit ermee
('dat verkreukelt me')

Een chiffon is eigenlijk een vod, een stuk stof, een (verfrommelde) doek. Een stofdoek is dan ook un chiffon à poussière en een chiffon à chaussures is een poetslap voor schoenen. De doek van een stierenvechter is ook een chiffon rouge en als je je kleren (plier) en chiffon, dan vouw je ze slordig op. Je kunt het woord ook bij papier gebruiken: un chiffon de papier is een vodje papier, en kan vervolgens overdrachtelijk ook staan voor een waardeloze overeenkomst.
Het werkwoord chiffonner kan verschillende betekenissen hebben, waaronder 'vodden rapen' en 'knutselen met lapjes'. Maar de betekenis die heeft geleid tot de vandaag besproken uitdrukking is in eerste instantie 'verkreukelen', 'verfrommelen'. Dat heeft zich figuurlijk vervolgens ontwikkeld tot 'dwars zitten, irriteren'. Iets brengt je als het waar in de kreukels, een toestand waarin je je liever niet bevindt. Dat zit niet lekker. Cela me chiffonne...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat iets je een rib uit het lijf kost?

zondag 20 augustus 2017

Hoe vertaal je 'flauw' in het Frans?

aucune/la moindre - doux - fadasse - fade - faible - insipide - léger - mou - puéril - qui manque de sel - qui manque d'esprit - sans humour - sans saveur

De oorspronkelijke betekenis van 'flauw' is 'weinig smaak hebbend'. In het Frans is dat fade. Je kunt het hebben over een cuisine fade of een sauce fade, maar ook overdrachtelijk bijvoorbeeld over kleuren of complimenten die je geeft, maar dan zouden wij in het Nederlands het woord 'flauw' niet meer gebruiken, evenmin als het om geuren gaat: une odeur fade zouden wij eerder een 'weeïge lucht' noemen. Het woord fadasse is een variant, die misschien nog meer smaakverlies uitdrukt: une sauce fadasse, une boisson fadasse.  Het woord insipide geeft aan dat iets je verveelt en kan dus letterlijk en figuurlijk worden gebruikt: un film insipide ('een flauwe, saaie film'). Je kunt ook letterlijk aangeven hoe het ermee staat: un plat qui manque de sel ('een flauw gerecht, een gerecht dat zout mist') of une cuisine qui manque de goût ('een flauwe keuken, een keuken die smakeloos is'). Ook in overdrachtelijke zin kun je aangeven dat er iets ontbreekt. Zo kan een flauwe opmerking 'humorloos' zijn: une remarque sans humour of een grap niet geestig zijn: une blague qui manque d'esprit. Je kunt iemand ook flauw noemen omdat hij of zij kinderachtig is: puéril. 
Als je met 'flauw' 'krachteloos' bedoelt, kun je het woord mou (letterlijk 'zacht, week') gebruiken: een flauwe handdruk is bijvoorbeeld une poignée molle en je kunt je ook een beetje flauw voelen: se sentir un peu mou. Ook faible ('zwak') zou hier kunnen passen.
Zonder uiteraard volledig te kunnen zijn, besluiten we met een paar bijzondere gevallen: 'een flauwe bocht' kun je vertalen als un léger virage (letterlijk 'een lichte bocht') en 'een flauwe helling' als une pente douce ('een zachte helling'). En hoeveel andere vertalingen er nog mogelijk zijn, ik heb geen flauw idee: je n' en ai aucune idée of je n'en ai pas la moindre idée...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat iets 'je niet lekker zit' (figuurlijk)?

zaterdag 19 augustus 2017

une box anti-gaspi

een doggy bag
('een anti-verspilbox')

Eigenlijk is het natuurlijk een belediging aan het adres van de culinaire reputatie van de Franssprekende wereld, maar of het nou ligt aan de voortschrijdende veramerikanisering of aan de groeiende bewustwording van de bescherming van het milieu: het verschijnsel van de doggy bag waarin niet opgegeten resten van een maaltijd kunnen worden verpakt om thuis alsnog te worden geconsumeerd wordt steeds bekender, ook in Frankrijk. Ze noemen het alleen geen sac à chien of zo, maar vertellen gewoon sec wat het is: een doosje om verspilling tegen te gaan, une box anti-gaspi (waarbij gaspi een afkorting is van het woord gaspillage).

volgende keer
Hoe vertaal je 'flauw' in het Frans?

vrijdag 18 augustus 2017

mettre au parfum

op de hoogte brengen
('in de geur zetten')

De gisteren aangekondigde bijdrage over de vache qui pisse komt te vervallen, want... die had ik al eerder besproken. Tja, dat krijg je als je al zo lang een blog bijhoudt. Wie toch nog geïnteresseerd is, kan natuurlijk de oude pagina nog eens raadplegen.
Eerder deze week liep ik nog met mijn ziel onder mijn armen rond over de hoofdstraat van Andorra-la-Vella, van de ene parfumerie naar de andere. Volgens mij heb ik er wel honderd gezien... Dat brengt me op de uitdrukking mettre au parfum de quelque chose dat sinds de jaren '50 wordt gebruikt in de betekenis van 'op de hoogte brengen'. Het is vooral gebruikelijk in politiekringen. Je kunt overigens ook être au parfum de quelque chose en dat zou je in het Nederlands op eenzelfde manier kunnen zeggen: je krijgt ergens lucht van...

volgende keer
Hoe noem je in het Frans eigenlijk een 'doggy bag'?

donderdag 17 augustus 2017

le chassé-croisé

het stuivertje wisselen
('de gekruiste danspas')

In de satirische krant Le Canard enchaîné verscheen afgelopen week deze cartoon, met daarin een woord dat in Frankrijk heel vaak in vakantietijd wordt gebruikt, maar waar wij eigenlijk geen goede vertaling voor hebben. 
Ik las deze krant zelf op de autoroute du soleil, als aoûtien ('iemand die in augustus op vakantie naar het zuiden gaat').
We zien op de autoroute du soleil twee files: de ene van vakantiegangers die in juli op vakantie zijn geweest en in augustus (les juillettistes) op huis aangaan en de andere van nieuwe vakantiegangers die in augustus (les aoûtiens) de weg naar het zuiden nemen. Ze beklagen elkaar over en weer en zien elkaar als toekomstige slachtoffers (futurs pigeons) of als toekomstige werklozen (futurs chômeurs). 
Een chassé is een danspas. Als twee dansers deze pas tegelijkertijd maar in tegengestelde richting uitvoeren, heet dat een chassé-croisé. Het beeld wordt veelvuldig gebruikt om de twee tegengestelde vakantiestromen te symboliseren, maar kan bijvoorbeeld ook worden gebruikt in zogenaamde 'draaideursituaties'.

volgende keer
We kennen natuurlijk la vache qui rit, maar wat is een vache qui pisse ?