vrijdag 30 juni 2017

fumer la moquette

onzin uitkramen (omdat je stoned/high bent)
('het tapijt oproken')

Dit is uiteraard een wat recentere uitdrukking, uit de tweede helft van de vorige eeuw om precies te zijn. 
Het is bekend dat veel mensen die wiet roken wat onsamenhangender beginnen te praten dan ze doorgaans doen. Ze komen in een ander bewustzijnsniveau (dans un état second, lett. 'in een tweede staat') en gaan soms een beetje uit hun nek lullen. Wiet wordt in het Frans wel de l'herbe ('gras') genoemd. In onze stedelijke samenleving is niet altijd veel gras voorradig en ach, als je dan toch in een état second bent, dan is het maar een kleine stap van een grasveld naar een hoogpolig tapijt (une moquette) en kun je je misschien voorstellen dat je geen gras, maar de haren van het tapijt in een joint stopt. Tenslotte wordt hasj gemaakt van Indiase hennep, tevens de grondstof voor touw en... tapijten.

de volgende keer
Hoe kun je jezelf onzichtbaar maken, opgaan in je omgeving?

donderdag 29 juni 2017

l'échapper belle

door het oog van de naald kruipen / op het nippertje ontsnappen
('hem mooi ontsnappen')

Het gaat hier om een oude uitdrukking die al in de vijftiende eeuw bekend was, al was de zinsvolgorde toen nog wat anders. Je zei toen qui belle l'eschappa. Indertijd werd beau/belle ('mooi') vaak gebruikt in plaats van bien ('goed'), wat in een aantal huidige uitdrukkingen overigens nog steeds het geval is (un beau jour, 'op een mooie dag, op zekere dag', wat niet zozeer betekent dat het mooi weer was, maar meer dat het een goede, geschikte dag was, of au beau milieu, waar wij ook kunnen zeggen 'mooi in het midden'). In het Nederlands zouden we bijvoorbeeld ook kunnen zeggen: 'Daar is hij toch maar mooi aan ontsnapt'. De jongen die op het plaatje uit de lijst stapt, is misschien wel mooi, maar daar gaat het in de uitdrukking niet om. We vinden het fijn/goed dat hij op het laatste nippertje 'toch maar mooi' heeft weten te ontsnappen. We zouden dat net zo goed kunnen zeggen van een lelijke pokdalige figuur. Nou, dat weten we dan toch maar weer mooi...

volgende keer
Hoe noem je iemand in het Frans die zo stoned is dat hij uit zijn nek begint te lullen?

woensdag 28 juni 2017

ne pas être un enfant de choeur

geen lieverdje zijn
('geen koorknaapje zijn')

Ik heb het maar bij dit relatief onschuldige kattenkwaad gehouden (misdienaartjes die stiekem een sigaretje roken); je komt veel minder onschuldige plaatjes tegen als je deze uitdrukking gaat googelen. 
Bij een enfant de choeur denkt een Fransman overigens in eerste instantie aan een misdienaar (ander woord: acolyte), terwijl een koorknaap (dus een zanger in een jongenskoor) in het Frans eerder aangeduid wordt als jeune choriste (denk ook aan de ontroerende film Les choristes). 
Een koorknaap, of misdienaartje, staat symbool voor onbedorvenheid en onschuld. Iemand die zich voortdurend niet stoort aan de wet, staat daar juist mijlenver vandaan en kan dus met een litotes worden aangeduid als iemand die bepaald geen koorknaapje is.

volgende keer
Kun je in het Frans ook door het oog van de naald kruipen?

dinsdag 27 juni 2017

monter quatre à quatre

met grote stappen tegelijk (de trap) opgaan
('vier bij vier klimmen')

Als je echt grote haast hebt om ergens te komen, en lenig genoeg bent, kun je beslissen een trap niet tree voor tree te beklimmen of af te dalen (descendre), maar een aantal treden over te slaan, in de Franse uitdrukking neem je dus vier treden per stap. Dan ben je er wel zo snel. Meer valt er ook eigenlijk niet over te zeggen...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat iemand geen lieverdje is?

maandag 26 juni 2017

discuter le bout de gras

over koetjes en kalfjes praten, een beetje ouwehoeren
('over het vetrandje discussiëren')


Stuk voor stuk merkwaardige uitdrukkingen als je er even bij stilstaat. Waarover ga je praten als je zomaar de ruimte wilt vullen, over een stuk vet? Over het vee in de wei of over prostituees op leeftijd. In het laatste geval zijn het overigens de dames zelf die aan het woord zijn, wellicht omdat ze het in hun werk niet meer zo druk hebben. Naast de uitdrukking discuter le bout de gras bestaat trouwens in het Frans ook nog tailler la bavette ('het klapstuk snijden') met dezelfde betekenis. Ook een klapstuk bevat natuurlijk een stuk vet (maar het schijnt dat bavette in deze uitdrukking iets anders betekent, waarover later misschien meer). De uitdrukking van vandaag zou ook ontleend zijn aan het Engels waar de uitdrukking to chew the fat ('op het vet kauwen') bestaat. Waarom de Engelsen op vet kauwden, is weer niet helemaal duidelijk. Een van de verklaringen zegt dat het gaat om minderbedeelde  Engelsen die hun gasten een ham voorzetten en om maar niets te verspillen onder het keuvelen op het vet bleven doorkauwen. Zonde om iets weg te gooien... Een andere verklaring zegt weer dat zeelieden op het moment dat de levensmiddelen aan boord schaars begonnen te worden op gezouten varkensvet gingen kauwen, terwijl ze mopperden over hun precaire situatie. Aangezien de oorspronkelijke betekenis van de Engelse uitdrukking 'mopperen' was, zou dit wel eens de juiste verklaring kunnen zijn.

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je met grote stappen heel snel de trap opgaat?

zondag 25 juni 2017

Hoe vertaal je 'druk' in het Frans?

affairé - animé - agité - beaucoup de monde - bruyant - chargé - exigeant - occupé - remuant - turbulent

Eigenlijk bestaat er niet één woord die de lading van ons 'druk' dekt. Je moet dus eigenlijk van geval tot geval beschrijven wat er precies aan de hand is. Als je zoals op het plaatje wilt aangeven dat het ergens heel druk is met mensen, dan zeg je dat er veel mensen zijn: il y a beaucoup de monde of bijvoorbeeld il y avait un monde fou. Het zou ook om 'veel verkeer' kunnen gaan: beaucoup de circulation of une circulation intense. Met 'druk' kunnen we ook bedoelen dat we 'druk bezig' zijn met werk bijvoorbeeld. Dat kun je affairé ('met zaken bezig') zijn, of algemeen occupé ('bezig, bezet'). Dat kan komen omdat je 'druk werk' hebt, overladen bent met werk: un travail of un programme chargé. Je kunt ook zeggen dat je werk veel van je eist: je hebt un emploi exigeant ('een drukke, veeleisende baan').
Daarnaast kan de sfeer druk zijn, zoals in een straat. Dat uit zich dan bijvoorbeeld in veel lawaai: une rue bruyante ('een drukke, lawaaierige straat') of in veel activiteit: un quartier animé ('een drukke buurt, waar altijd wat te doen is'). 
Een persoon kan ook druk zijn in zijn handelingen: une personne agitée ('een druk persoon'). Gaat het om een kind, dan kun je ook de nadruk leggen op zijn beweeglijkheid: un enfant remuant ('een druk, veel bewegend kind') of een kind dat veel onrust veroorzaakt: un enfant turbulent. 
En zo kun je dus heel veel kanten op. Analyseer de situatie en beschrijf gewoon wat er aan de hand is. Eén woord voor 'druk' zul je niet vinden...

volgende keer
Kun je in het Frans ook zomaar wat ouwehoeren, over koetjes en kalfjes praten?

zaterdag 24 juni 2017

ça me fait froid dans le dos

Daar krijg ik koude rillingen van
('dat is me koud in de rug')

We hebben een aantal hete dagen achter de rug en het lijkt nu eindelijk een beetje af te koelen, maar dat is natuurlijk niet de letterlijke betekenis van deze uitdrukking, ook al wordt er op het plaatje daarmee gespeeld. Asterix vraagt er of iemand hem niet een verhaal kan vertellen dat hem de koude rillingen bezorgt, omdat hij het zo warm heeft. Een beetje zoals een TV-kanaal onlangs de hele dag ijzige beelden van schaatsende mensen uitzond ter verkoeling?
Nee, het gaat hier eerder om koude rillingen van angst en horror. Zo'n plotseling moment dat je kippenvel krijgt, je nekharen overeind gaan staan en je een koude rilling over je rug ervaart.

volgende keer
Hoe vertaal je 'druk' in het Frans?

vrijdag 23 juni 2017

une langue de bois

wollig taalgebruik
('een taal/tong van hout')


In het Frans is het woord voor 'taal' en 'tong' hetzelfde: langue. Wat wij wollig taalgebruik noemen, komt vooral voor bij politici, bureaucraten en ambtenaren en lijkt maar al te vaak bedoeld om de waarheid te verhullen, om de zaak heen te praten, kortom om 'niet het achterste van je tong te laten zien'. De benaming 'houten tong/taal' zoals die in het Frans gebezigd wordt, schijnt afkomstig te zijn uit het Russisch die vóór de oktoberrevolutie de ambtelijke taal van het tsaristische apparaat aanduidden als 'eikenhouten taal'. In het Frans verscheen de uitdrukking langue de bois in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het plaatje hierboven suggereert dat je op de gerenommeerde ENA (École nationale d'Administration) waarop een groot deel van de toonaangevende Franse politici heeft gestudeerd, een cursus wollig taalgebruik wordt aangeboden. Hoe zo'n cursus eruit zou kunnen zien illustreert het plaatje hieronder. Voor wie het Frans een beetje beheerst: Begin bij een willekeurig vakje in de linkerkolom, kies vervolgens een willekeurig vakje in de volgende kolom en kom uiteindelijk weer terug in de eerste kolom, waar je weer van voren af aan kunt beginnen. Je kunt ieder interview overleven...

donderdag 22 juni 2017

tourner les talons

zijn hielen lichten
('de hielen draaien')

Ja, dat is ook een manier om je 'hielen te draaien'... We zien hiernaast de oude legende van Achilles uitgebeeld, waarbij de jonge Achilles door zijn moeder, de zeegodin Thetis, in het water van de Lethe wordt ondergedompeld, wat hem onkwetsbaar zou maken. Maar ze moest hem wel ergens vasthouden natuurlijk en die hiel werd dan ook zijn 'Achilleshiel'  (talon d'Achille), zijn enige kwetsbare plek.
Maar de uitdrukking van vandaag heeft natuurlijk een veel minder legendarische oorsprong. Je hoeft maar naar een hardloopwedstrijd te kijken om  de uitdrukking te begrijpen: om uit de startpositie te komen licht je letterlijk je hielen op en maak je je vervolgens uit de voeten.

volgende keer
Kent het Frans ook 'wollig taalgebruik'?

woensdag 21 juni 2017

tenir le haut du pavé

een hoge piet zijn
('aan de huizenkant blijven lopen')

Vroeger hadden straten geen stadsriolering (tout-à-l'égout, lett. 'alles-in-de-goot') en geen trottoir. Geplaveide straten waren niet egaal plat, maar hadden een geul in het midden waar water en vuil afgevoerd konden worden. Aan de kant van de huizen lagen de straatstenen het hoogst (le haut du pavé). Mensen die zich door de straat verplaatsten probeerden dus zo veel mogelijk langs de huizenkant te lopen om niet door het openbare riool te hoeven waden. Maar kwam je een edelman of anderszins respectabele figuur tegemoet, dan moest je als simpele ziel plaats maken en kwam je dus in het openbare riool terecht. De 'hoge piet' kon aan de huizenkant blijven lopen (tenir le haut de pavé). De hoge piet op het plaatje maakt het wel heel bont, door vervolgens over het hoofd van zo'n simpele ziel over te willen steken. Die roept dan ook verongelijkt: 'Ho ho, er staat niet dat hier een zebrapad is!'

volgende keer
Kun je in het Frans ook 'je hielen lichten'?

dinsdag 20 juni 2017

gagner la cagnotte

de jackpot winnen

De Franse staat moet wel blij zijn met de inwoners van dit dorp, want met zo'n naam ('jackpot') moet er fiscaal wel het een en ander te halen zijn. Cagnotte is de Franse benaming voor het door spelers verzamelde geld ('de pot') of meer algemeen het geld dat door verschillende leden van een groep of vereniging bij elkaar is gelegd om gemeenschappelijke uitgaven te kunnen doen. Het is natuurlijk fijn om zo'n pot te winnen, maar je kunt hem ook opeten: manger la cagnotte is een Franse uitdrukking voor 'potverteren'. 

volgende keer
Heet je in het Frans Pierre als je een hoge piet bent?

maandag 19 juni 2017

faire d'une pierre deux coups

twee vliegen in één klap slaan
('met één steen twee slagen doen')

Deze uitdrukking - waarvan overigens een eenvoudiger variant bestaat: faire coup double ('een dubbele slag slaan') - komen we voor het eerst tegen in de geschriften van de zestiende-eeuwse filosoof Montaigne, maar hij bestond waarschijnlijk al veel eerder. In andere Europese talen wordt de steen vooral ingezet om vogels uit de lucht te slaan. Voor vliegen is zulk grof geschut uiteraard niet nodig.

volgende keer
Hoe kun je 'potverteren' in het Frans?

zondag 18 juni 2017

Hoe vertaal je 'uitslag' in het Frans ?

boutons - déviation - éruption - exanthème - moisissure - résultats - salpêtre - score

Vanavond om 20.00u horen we de voorlopige uitslag van de Franse parlementsverkiezingen en afgelopen woensdag zaten duizenden Nederlandse leerlingen te wachten op de uitslag van de examens. Laten we hopen dat ze daarbij van de zenuwen geen uitslag hebben gekregen. Je voelt natuurlijk op je sloffen aan dat er hier twee heel verschillende betekenissen worden gegeven aan het woord 'uitslag'. In de eerste twee gevallen zou je in het Frans het woord résultats gebruiken, in het laatste geval zouden we de uitslag wat nader moeten bekijken. Daarover zo meteen meer.
Eerst nog even de uitslag van een wedstrijd. Daarvoor kan ook het woord score gebruikt worden.
Maar die spontane uitslag van de zenuwachtige examenkandidaten? Huiduitslag wordt in het Frans uitgedrukt met de medische term exanthème of met het begrip éruption (lett. 'uitbarsting'). Dat kan zich bijvoorbeeld bij een allergische reactie vertalen in bultjes (boutons, lett. 'knoppen, puistjes'). Ook een muur kan uitslag vertonen en dan spreken we bijvoorbeeld van salpêtre of als het om een schimmelplek gaat, om moisissure. 
Maar we blijven benieuwd hoe ver vanavond de meter uitslaat (bij de uitslag van een wijzer hebben we het over de déviation, lett. 'afwijking') als de uitslagen (résultats) van de tweede ronde bekend worden. Zal het inderdaad de voorspelde aardverschuiving (bouleversement électoral of séisme) zijn?

volgende keer
Hoe sla je in het Frans twee vliegen in één klap?

zaterdag 17 juni 2017

laissé-pour-compte

verschoppeling, paria, ongewenst persoon
('voor rekening gelaten')


Bij menigeen lijkt het woord 'vluchteling' geen gevoelens van medeleven of solidariteit meer op te roepen. Laten ze maar voor zichzelf zorgen en ons niet belasten met hun problemen. Het merendeel bestaat toch alleen maar uit gelukszoekers - alsof wijzelf daar niet naar op zoek zijn, maar dit terzijde.
Niemand wil ze eigenlijk en dat heet in het Frans laissé-pour-compte, een term die aanvankelijk gereserveerd was voor koopwaar die niet meer geleverd hoefde te worden, omdat de waar bij nader inzien niet (meer) aan de voorwaarden voldeed. Later werd de betekenis uitgebreid naar goederen die überhaupt niet verkocht konden worden, omdat niemand erin geïnteresseerd bleek, en vervolgens breidde de betekenis zich verder uit naar personen. En dan hoef je niet alleen te denken aan ongewenste vreemdelingen, maar ook aan mensen die al deel uitmaken van de maatschappij, maar die de maatschappij niet genoeg economische voorspoed opleveren, de verschoppelingen dus van de maatschappij. Daarbij hoef je je bijvoorbeeld niet zo druk te maken over brandvoorschriften bij het renoveren van hun woning...

volgende keer
Hoe vertaal je 'uitslag' in het Frans?

vrijdag 16 juni 2017

ne pas y aller de main morte

niet met fluwelen handschoentjes aanpakken
('er niet heen gaan met dode hand')

Sinds de zeventiende eeuw bestaat deze uitdrukking die gewoon wat directer is dan de onze. Waar onze uitdrukking suggereert dat als iemand of iets dringend een correctie nodig heeft, fijnzinnigheid niet op zijn plaats is, zegt de Franse uitdrukking main morte niet meer of minder dan dat je met een krachteloze (dode) hand niets kunt uitrichten. Dat is natuurlijk een waarheid als een koe. Vervolgens pas je een litotes toe, een stijlfiguur waarbij je het tegenovergestelde van wat je bedoelt ontkent om dat wat je bedoelt te benadrukken, zoals: 'dat is geen slecht idee' (je bedoelt: 'dat is een fantastisch idee'), 'hij is niet achterlijk' (je bedoelt: 'hij is heel slim') en 'daar is hij niet vies van' (je bedoelt: 'dat vindt hij heerlijk'). En zo pak je dus iemand niet met een dode hand aan, oftewel: heel voortvarend, nietsontziend.

volgende keer
Laten we alle vluchtelingen maar aan hun lot over?

donderdag 15 juni 2017

jouer gros (jeu)

grof spelen, hoog spel spelen
('dik (spel) spelen')


Deze vis speelt hoog spel met zijn dikke wangen (grosses joues)...
A.s. zondag is de tweede ronde van de parlementsverkiezingen in Frankrijk. Emmanuel Macron is door de helft van de bevolking als een soort nieuwe Obama ingehaald en hij heeft bij de eerste ronde van de parlementsverkiezingen (les législatives) voor een politieke aardverschuiving gezorgd. De traditionele partijen en met name de socialistische partij van François Hollande lijken volledig te worden weggevaagd. De nieuwe beweging La République en Marche krijgt waarschijnlijk de absolute meerderheid in het parlement. Daarmee kan Macron natuurlijk veel van zijn politieke wensen verzilveren, maar het heeft ook zijn risico's. Als hij te hoog spel speelt, krijgt hij de Assemblée misschien wel achter zich, maar geldt dat ook voor de man in de straat? Meer dan de helft van de kiezers bleven immers thuis bij de eerste ronde. In het buitenland groeit de bewondering voor de jonge, voortvarende president, maar in zijn eigen land zijn veel inwoners misschien minder gecharmeerd van dreigende hervormingen en de machtige vakbonden zijn berucht... Spannende tijden kondigen zich aan. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je iemand 'niet met fluwelen handschoentjes aanpakt'?


woensdag 14 juni 2017

être vent debout

felle tegenstand bieden
('tegenwind zijn')

Het valt nog niet mee om jezelf overeind te houden bij sterke tegenwind, letterlijk en figuurlijk. Als mensen zich met hand en tand tegen je plannen verzetten, kun je zeggen dat je tegenwind ervaart. In het Frans wordt het vanuit het andere perspectief bekeken: 'je bent tegenwind' voor een ander. Maar de term vent debout lijkt in eerste instantie juist te slaan op degene die de tegenwind ervaart en die zich overeind (debout) moet zien te houden bij een krachtige wind (vent). Toch is dat niet zo. De term komt uit de zeilwereld, waarbij le bout een ander woord is voor la proue ('de voorsteven'). Als een zeilschip vent de bout is, dan krijgt hij wind aan de voorsteven, tegenwind dus. Het gaat allemaal een stuk vloeiender als het schip le vent en poupe ('de wind aan de achtersteven, de wind mee') heeft. 
Tegenwoordig wordt de uitdrukking vent debout vooral gebruikt voor personen, organisaties en demonstranten die zich fel keren tegen voorgenomen besluiten.

volgende keer
Gaat president Macron met zijn monsterzege bij de parlementsverkiezingen hoog spel spelen?

dinsdag 13 juni 2017

avoir du chien

zijn charme hebben, sex-appeal hebben
('hond hebben')

Je hoeft niet per se mooi te zijn, maar gewoon dat beetje je ne sais quoi waardoor je toch onweerstaanbaar bent. Waarom er in zo'n geval aan een hond gerefereerd wordt, is me niet helemaal duidelijk, misschien omdat het woord chien ook als bijvoeglijk naamwoord gebruikt kan worden in de betekenis van 'gemeen'. Maar is het dan zo gemeen om iemand voor je charmes te laten vallen?

volgende keer
Kun je in het Frans ook 'tegenwind' ervaren als iemand zich tegen je plannen verzet?

maandag 12 juni 2017

tailler des croupières à quelqu'un

iemand in de wielen rijden
('de staartriem lossnijden')

Wat voor een martelwerktuig is hiernaast afgebeeld? Ja, dat is dus een croupière, in het Nederlands een 'staartriem'. Een croupière is dus niet een vrouwelijke croupier die in het casino werkt, maar een riem die het zadel van een paard verbindt met zijn croupe ('de kont van het paard'), bevestigd rondom zijn staart. Als men in de zeventiende eeuw het iemand in een ruitergevecht extra moeilijk wilde maken, sneed men bij de ander nog wel eens de staartriem los, waardoor je aanzienlijk minder stabiel kwam te zitten, als je al niet meteen van je paard afviel. Het was dus een effectief middel om het iemand heel moeilijk te maken of zelfs op de vlucht te doen slaan.

volgende keer
Wat heb je in het Frans, als je 'hond hebt'?

zondag 11 juni 2017

hoe vertaal de 'meeroken' in het Frans?

tabagisme passif, (inhaler de la) fumée secondaire


Volgens de spotprent hiernaast is een op de honderd personen slachtoffer van meeroken, waarop een van de personen in de rookwolk (nuage de fumée) cynisch opmerkt: 'Nou ja, vriend, je hebt toch altijd nog 99% kans er goed vanaf te komen'.
Je kunt het woord fumer ('roken') alleen als werkwoord gebruiken. 'Het roken van sigaretten is slecht voor de gezondheid' is dus niet Le fumer... maar Fumer des cigarettes nuit à la santé. Vroeger hadden we vooral binnen last van het gevaar van het meeroken (inhaler de la fumée secondaire) wat kan leiden tot tabagisme passif ('nicotinevergiftiging door het inhaleren van door anderen geproduceerde rook'). Goed, er waren rookcoupés (compartiments fumeurs) maar cafés en openbare gebouwen hadden nog geen afgeschermde rookruimtes (espaces fumeurs), en zelfs restaurants waren vaak vol rook (enfumé). Iedereen die dat wilde kon zo een peuk (une clope) opsteken. Nu liggen de peuken (les mégots) van opgerookte sigaretten massaal voor de ingang van het café, omdat alle rokers het terras op vluchten, desnoods verwarmd door terrasverwarming (chauffe-patio)  om de echte rookverslaafden (accros au tabac) zelfs bij temperaturen onder nul in de gelegenheid te stellen hun verslaving te beleven en het milieu te vervuilen. Maar gelukkig hoeven we ons in cafés en restaurants niet meer door een rookgordijn (rideau de fumée) te bewegen en hebben we dus minder last van rooklucht (odeur de fumée) in onze kleding na afloop, tenzij je zelf rookt natuurlijk. In hotelkamers helpt de aanwezigheid van rookmelders (détecteurs de fumée) en in de meeste openbare gebouwen geldt tegenwoordig een algeheel rookverbod (interdiction/défense de fumer). 

volgende keer
Hoe kun je in het Frans iemand in de wielen rijden?

zaterdag 10 juni 2017

une réponse de Normand

een ontwijkend antwoord
('het antwoord van een Normandiër)


'Misschien wel, misschien niet, ik zou het niet kunnen zeggen'... Zijn Normandiërs van die weifelende types? Nee, eerder is hun reputatie er een van listige en weinig betrouwbare personen. Maar waarom dan? Het schijnt te maken te hebben met een oude Normandische wet die bepaalde dat je   een eenmaal afgesloten koop binnen 24 uur weer ongedaan mocht maken. Er bestaat daarom ook een Frans spreekwoord dat zegt un Normand a son dit et son dédit ('een Normandiër heeft zijn woord en zijn tegenwoord (herroeping)'). De handtekening van iemand uit Normandië had dus weinig waarde, want die kon in de volgende 24 uur gewoon weer ongedaan gemaakt worden. Wat is een afspraak dan nog waard?
Nu we toch zo politiek incorrect bezig zijn - laat ik vooropstellen dat ik Normandië een prachtige regio vind waar het goed toeven is, de mensen aardig zijn en het eten heerlijk - gooien we nog maar wat olie op het vuur. Zo kunnen ze het in Frankrijk ook hebben over een réconciliation normande ('een Normandische verzoening', die dus kennelijk huichelachtig is) en kan gezegd worden:
- Garde-toi d'un Gascon ou Normand, l'un hâble, l'autre ment ('Pas op voor een Gasconjer of een Normandiër, de ene schept op, de andere liegt') 
- Un Manceau vaut un Normand et demi ('een inwoner van Le Mans is anderhalve Normandiër waard'). Het kan dus nog erger dan in Normandië...
Maar ga er vooral eens kijken, de streek is een bezoek meer dan waard!

volgende keer
Hoe vertaal je 'meeroken' in het Frans?

vrijdag 9 juni 2017

la loi du talion

oog om oog, tand om tand
('de wet van de weerwraak')

In het huidige Iran bestaat deze wet ook daadwerkelijk: het recht dat je als slachtoffer hebt om degene die jou iets heeft aangedaan, hetzelfde aan te doen. Het woord talion komt van het Latijnse talis, dat 'vergelijkbaar, hetzelfde' betekent en dat ook het Franse tel heeft opgeleverd. Denk bijvoorbeeld aan tel père tel fils ('zo vader zo zoon'). De wet bestond al in de Code van Hammurabi, Babylonische wetten uit de achttiende eeuw voor Christus. Die wet was als volgt geformuleerd: 'Als iemand het oog van een vrij man heeft uitgesneden, dan zal men hem het oog uitsnijden; als iemand de tand van een vrij man heeft gebroken, zal men hem een tand breken...' Dat kennen wij als 'oog om oog, tand om tand', in het Frans ook oeil pour oeil, dent pour dent. De wet is ook nog terug te vinden in de bijbelboeken Exodus en Leviticus. Pas in het Nieuwe Testament zal Jezus Christus deze oude wet 'herroepen'. In het evangelie van Mattheüs zegt hij: 'Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: Oog om oog en tand om tand. Maar Ik zeg u, de boze niet te weerstaan, doch wie u een slag geeft op de rechterwang, keer hem ook de andere toe (...)' (Mattheüs 5, 38-39).
Met dit stichtelijk woord eindig ik de bijdrage van vandaag.

volgende keer
Welke reputatie hebben de Normandiërs in Frankrijk?

donderdag 8 juni 2017

en vouloir à

kwalijk nemen
('ervan willen' ?)

Wat wil deze dame nu? Zegt ze 'Ik wil u niet?', 'Ik wil u er niet bij hebben?' In eerste instantie is deze uitdrukking voor niet Franstaligen een beetje verwarrend, maar wat ze dus zegt, is: 'Ik neem u niet(s) kwalijk.' 
Waarop slaat dat dat verwijswoordje en ? Waarschijnlijk op zoiets als 'vergelding, wraak'. Dan betekent de uitdrukking dus zoiets als 'ik wil niets tegen u, ik wil geen vergelding tegen u, ik neem u niets kwalijk'. Andersom kun je dus zeggen je vous en veux ('ik neem het u kwalijk') of vragen vous m'en voulez ? ('vindt u het erg, neemt u het me kwalijk?'). Je kunt ook jezelf iets kwalijk nemen: je m'en veux d'avoir fait cela ('ik neem het mezelf kwalijk dat gedaan te hebben, ik heb er spijt van dat ik dat gedaan heb'). 

volgende keer
Wat houdt de loi du talion in?

woensdag 7 juni 2017

sans crier gare

onverwachts, zo maar
('zonder 'pas op!' te roepen')

Zou deze monsterlijke trein zomaar het perron voorbijsnellen als de jongedame niet hard 'station!' zou roepen?
Maar daar heeft het uiteraard niets mee te maken. Het woord gare voor 'station' heeft te maken met het werkwoord garer ('stallen, parkeren'), dat ook ten grondslag ligt aan het woord garage ('de plaats waar je je auto stalt'). 
De uitroep gare ! dateert uit de twaalfde eeuw, werd ook wel geschreven als guar ! en betekent hetzelfde als prends garde ! ('pas op!') als je even een stap opzij moet zetten om te schuilen voor een dreigend gevaar. Als je dat dus niet doet, dan kan dat dreigende onheil zich plotseling, onverwachts voordoen.

volgende keer
Hoe neem je in het Frans iemand iets kwalijk?

dinsdag 6 juni 2017

donner un os à ronger

met een zoethoudertje tevreden stellen
('een bot geven om op te knagen')

Iedereen die een hond heeft, heeft het wel eens gedaan: als hij een beetje te opdringerig is, hem een bot toewerpen. Dan kan hij zich daar even mee bezighouden zonder jou voortdurend lastig te vallen. Dat kun je natuurlijk ook figuurlijk doen. Zolang je er maar niet over valt natuurlijk, want tomber sur un os betekent dat je op een onverwachte moeilijkheid stuit. Daar kun je nog een hele kluif aan hebben...

volgende keer
Hoe kun je in het Frans aangeven dat iets heel onverwachts gebeurt?

maandag 5 juni 2017

éclairer la lanterne de quelqu'un

iemand de ogen openen
('iemands lantaarn aansteken')

Als je in het trappenhuis het licht niet aandoet, moet je je in de tast naar boven bewegen, wat niet altijd meevalt. Eén druk op het lichtknopje maakt de zaken een stuk gemakkelijker. De begrippen 'licht' en 'verstand' worden ook snel met elkaar geassocieerd. Zo kunnen we iemand die wat langzaam van begrip is 'geen groot licht' noemen en zo hebben we al gezien dat iemand die ze niet allemaal op een rijtje heeft n'a pas la lumière à tous les étages.
De uitdrukking van vandaag is afkomstig van de fabel van de aap Fabian die zijn collega's wilde verbluffen met zijn toverlantaarn. Hij vergat echter één detail: het licht aan te zetten. Daaruit ontstond eerst de uitdrukking oublier d'éclairer sa lanterne ('vergeten zijn lantaarn aan te zetten', 'een belangrijk detail over het hoofd zien om begrepen te worden') en later dus de uitdrukking van vandaag.

volgende keer
Kun je in het Frans iemand ook met een zoethoudertje tevreden stellen?

zondag 4 juni 2017

hoe noem je een 'klimaatontkenner' in het Frans?

climato-sceptique


In de jaren zeventig hadden we het al over de zure regen (la pluie acide) en het gat in de ozonlaag (le trou dans la couche d'ozone). Daarna hoorde je voortdurend over de uitlaatgassen (les gaz d'échappement) en spuitbussen (bombes of aérosols) die tot een broeikaseffect (effet de serre) zouden leiden en inmiddels is bijna de gehele wetenschap ervan overtuigd dat er sprake is van een versnelde door mensen veroorzaakte opwarming van de aarde (réchauffement de la planète). Maar een kleine groep populistische politici met een grote mond, blijft deze situatie ontkennen, zij zijn klimaatontkenners (climato-sceptiques). Zij zien niets in de investering in duurzame energie (énergie renouvelable) en nemen zonnepanelen (panneaux solaires), elektrische auto's (voitures électriques) en windmolens (éoliennes) volstrekt niet serieus en blijven geloven in de vervuilende fossiele brandstoffen (combustibles fossiles). Volgens de campagnevoerende Trump op de spotprent is die hele opwarming van de planeet slechts een complot om voor elkaar te krijgen dat hij zijn pruik afzet...
Dan luister ik toch maar liever naar de Franse president die zegt: Let's make our planet great again !

volgende keer
Wie opent die rare Trump eens de ogen?

zaterdag 3 juni 2017

être marteau

getikt zijn
('hamer zijn')

De tekst op het aambeeld luidt: Pour fer ça, il faut être marteau (dat laatste woord getekend, en het woord faire ('doen, maken') gespeld als fer ('ijzer'): 'om dit te maken, moet je getikt zijn').
De verklaring van de uitdrukking is natuurlijk simpel: als je bij het werken als smid per ongeluk een hamer op je hoofd doet belanden, kunnen je hersenen daar de nodige schade van ondervinden, en heb je ze misschien niet allemaal meer op een rijtje. In ons landje van kooplui, boeren en molenaars denken we misschien niet meteen aan smeden, maar eerder aan iemand die een klap krijgt van de molenwiek. Het resultaat is hetzelfde...

volgende keer
Over getikte personen gesproken: hoe noem je in het Frans een 'klimaatontkenner'?

vrijdag 2 juni 2017

se tirer d'affaire

er goed van afkomen, de dans ontspringen
('zich uit de zaak trekken')

Hij wordt niet geplet en niet opgegeten en is er dus - althans voorlopig - goed vanaf gekomen. Il s'est tiré d'affaire, zeggen ze in het Frans. Je kunt ook iemand anders uit de problemen helpen door de uitdrukking niet wederkerend te gebruiken: tirer quelqu'un d'affaire. Hierbij kun je je ook voorstellen hoe de uitdrukking (in de negentiende eeuw) is ontstaan. Iemand is in een modderpoel terechtgekomen en je biedt hem een helpende hand aan - misschien in de vorm van een stok - om hem uit die benarde situatie te redden.

volgende keer
Kun je in het Frans ook 'getikt' zijn?

donderdag 1 juni 2017

faire bonne chère

lekker eten, van een goede maaltijd genieten
('goed maal maken')

Het blijft toch een van de eerste dingen waar je aan denkt, als je het over Frankrijk hebt: het goede leven, en daarbij hoort een rijke, smakelijke maaltijd. En dat is al lang zo, zoals we op de illustratie bij een van de boeken van de zestiende eeuwse schrijver Rabelais zien. 
De uitdrukking bestaat dan ook al een hele tijd, zo lang dat veel Fransen hem intuïtief in verband brengen met vlees (chair), maar dat kan niet kloppen als je naar de spelling kijkt. Het woord chère komt van chière, dat weer is afgeleid van het Latijnse cara ('gezicht').
De uitdrukking bestond al in de twaalfde eeuw, en toen betekende het 'een mooi gezicht opzetten' en stond het voor vriendelijkheid en gastvrijheid. En hoe kun je je gastvrijheid beter tonen dan door je gasten een smakelijke maaltijd voor te zetten? Geleidelijk aan is de betekenis meer naar de maaltijd zelf verschoven, zodat het nu heel gebruikelijk is om aan het eind van een copieuze en smakelijke maaltijd te zeggen: On a fait bonne chère ('zo, wat hebben we lekker gegeten').

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je ergens 'goed van af bent gekomen'?