vrijdag 30 december 2016

donnant, donnant

voor wat, hoort wat / gelijk oversteken
('gevend, gevend')

Als je gelijk oversteekt, is het wel zo mooi, als je dat ook in de taal doet, dus op zijn minst laat je het rijmen zoals in 'voor wat, hoort wat' of je gebruikt zelfs twee keer hetzelfde woord zoals in de Franse uitdrukking donnant, donnant. Zo hoor je ook in Aziatisch Engels altijd same same zeggen als iets op hetzelfde neerkomt. Maar goed: de ene geeft wat en de ander geeft wat, krijgt dus iets terug voor wat hij gegeven heeft. Op het plaatje zegt de dame: 'Zolang ze doen alsof ze me goed betalen... zal ik er alles aan doen om te doen alsof ik hard werk...'

volgende keer
laat even op zich wachten, want ik las een klein eindejaarsstopje in. Tot begin januari!

donderdag 29 december 2016

faire la courte échelle à quelqu'un

iemand een handje helpen, een opstapje geven
('de korte ladder maken')

Dit is de meest letterlijke betekenis van de uitdrukking, maar hij kan ook overdrachtelijk gebruikt worden in de zin 'iemand een handje helpen bij het overwinnen van een obstakel(tje)'. Dat obstakel moet natuurlijk niet te groot zijn, anders kun je het laddertje niet maken. Hoewel deze (letterlijke) praktijk waarschijnlijk al bestaat sinds het begin der tijden, is de uitdrukking pas in de negentiende eeuw opgetekend. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'voor wat, hoort wat' of 'gelijk oversteken' ?

woensdag 28 december 2016

la petite mort

het orgasme
('de kleine dood')


Nu het jaar op zijn einde loopt, is het  tijd voor wat zwarte humor. Het klinkt misschien wat morbide, maar la petite mort is in het Frans - de taal van de liefde - een aanduiding voor het orgasme. De uitdrukking is al oud (uit de zestiende eeuw) en werd aanvankelijk gebruikt voor doden die een laatste stuiptrekking vertoonden, lijkend op de licht spasmische bewegingen die je ook kunt maken op het moment dat je klaarkomt (of liever, zoals de Fransen zeggen: au moment de jouir, 'op het moment dat je geniet').
Deze uitdrukking heeft ook aanleiding gegeven tot een zwart-humoristische stripfiguur La petite mort, waarvan je hierboven en -onder twee afleveringen aantreft.
Boven: 'Mama, ik verveel me.' 'Kom nou, het is zomer. Je kunt buiten gaan spelen.' 'Ga oude mensen wegmaaien (une fauche is een zeis)' 'Pfff, alweer...'
Onder: 'Ik stel jullie jullie nieuwe klasgenootje voor: De Kleine Dood.' 'Hallo. Ik ben heel blij met jullie kennis te maken en ik kan niet wachten tot we vrienden worden.' 'Een van jullie heeft leukemie...'

volgende keer
bekijken we het leven weer van de positieve kant: hoe kun je in het Frans iemand een handje helpen, een opstapje geven?

dinsdag 27 december 2016

tomber la veste

de mouwen opstropen, de handen uit de mouwen steken
('het jasje laten vallen/uittrekken')

Vandaag een uitdrukking die Rotterdammers, de inwoners van de stad waarin 'de overhemden met opgestroopte mouwen in de winkel liggen' zal aanspreken. Het werkwoord tomber betekent 'vallen', maar het kan ook overgankelijk worden gebruikt: 'laten vallen, uittrekken'. Als je ergens snel en efficiënt moet handelen, zonder jezelf al te vies te maken en om meer bewegingsvrijheid te hebben, trek je snel je jasje uit en ga je meteen aan de slag. Dat begrijpen wij Rotterdammers...

volgende keer
Nu het jaar op zijn eind loopt, is het tijd voor wat zwarte humor...

maandag 26 december 2016

je n'ai rien à y gagner

ik schiet er niks mee op
('ik heb er niets bij te winnen')








Tja, hoe gaat het eigenlijk met de Grieken? Na alle problemen in Syrië, de Brexit, de verkiezingsoverwinning van Donald Trump, het gedoe met Erdogan en Poetin, zijn de Grieken die enkele jaren geleden nog het nieuws domineerden behoorlijk op de achtergrond geraakt. De EU bedacht het ene na het andere reddingsplan, maar het leek er niet op dat Griekenland er iets mee opschoot. Wat hadden ze erbij te winnen? 
De cartoontekenaar heeft zijn mening hierover klaar: ils n'ont rien à y gagner.

volgende keer
Hoe stropen de Fransen - op zijn Rotterdams - de mouwen op?

zondag 25 december 2016

avoir les boules

in zijn broek doen (van angst), zeven kleuren stront schijten, ervan balen
('de ballen hebben')


Als wij zeggen dat iemand ergens 'de ballen voor heeft' - want inderdaad, het gaat hier niet om kerstballen of jeu-de-boule-ballen, maar om teelballen - dan vinden we dat iemand moedig is. In het Frans is kennelijk het tegenovergestelde het geval. 
Moeten we misschien denken aan het gebaar dat we kennen van de voetballers die hun edele delen angstig beschermen als er een vrije trap wordt genomen? 
De definitieve verklaring moet ik u vooralsnog helaas schuldig blijven, al kan ik u wel vertellen dat de uitdrukking nog vrij recent is en waarschijnlijk eind twintigste eeuw in de schoolbanken is ontstaan, of iets eerder : in de jaren zestig was de uitdrukking al gangbaar in diverse Franse gevangenissen, naar het schijnt. Toen had het alleen nog de angstige betekenis. Nu wordt de uitdrukking steeds vaker gebruikt in de betekenis 'ergens van balen, ergens genoeg van hebben'. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je 'er niets mee opschiet' ?

zaterdag 24 december 2016

emboucher la trompette

rondbazuinen
('de trompet aan de mond zetten')

Voor deze kerstavond ging ik op zoek naar een passend plaatje en zo kwam ik op de uitdrukking emboucher la trompette. De driehonderdste uitdrukking van dit jaar wordt gebruikt voor het met veel bombarie aankondigen van nieuws, rondbazuinen dus. Op het plaatje zijn het engelen die misschien het nieuws verkondigen van de geboorte van Jezus, maar in werkelijkheid gaat de uitdrukking terug naar de middeleeuwse dorps- en stadsomroepers die een blaasinstrument aan de mond zetten om de aandacht te vragen van het publiek. Zegt het voort...

volgende keer
Wat heb je in het Frans als je de (kerst)ballen hebt?

vrijdag 23 december 2016

manquer de recul

niet objectief zijn
('afstand missen')


Als je niet voldoende afstand kunt nemen tot een bepaald onderwerp, omdat je er nu eenmaal te zeer bij betrokken bent, dan kun je niet objectief oordelen. Om beter te kunnen oordelen, moet je dus meer afstand nemen: il faut prendre du recul pour mieux juger. En wie weet komt daar dan ook wat beters uit. Immers, als je nu een klein voordeeltje laat schieten, haal je daar later misschien een groter voordeel uit. Dat heet in het Frans reculer pour mieux sauter (lett. 'afstand nemen/een stukje teruglopen om beter te kunnen springen').

volgende keer
Hoe kun je in het Frans iets rondbazuinen?

donderdag 22 december 2016

sortir (à peine) de l'école

net komen kijken, een groentje zijn
((nog maar net) van school komen)

Ja, dan mag je nog zo'n bolleboos zijn en cum laude geslaagd zijn op een prestigieuze universiteit, zolang je de school van de levenservaring en -wijsheid nog niet hebt doorlopen, zullen anderen je niet altijd even serieus nemen. Je komt immers nog maar net kijken. Je bent nog maar net uit de schoolbanken. 
Maar ach, door schade en schande wordt uiteindelijk iedereen wijs, toch? Nou ja, laten we het hopen...


volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je niet objectief bent?

woensdag 21 december 2016

une coupe au bol

een bloempotkapsel
('een ontbijtkomkapsel')

Wie wel eens echt op zijn Frans ontbeten heeft, kent ze wel, de typisch Franse ontbijtkommen, groter dan een gemiddeld dessertbakje, kleiner dan een saladekom, maar als je er - zoals de Fransen doen - koffie of chocolademelk in giet, dan kun je er haast in zwemmen. Een croissant kan er ook met gemak een flinke duik in nemen, wat dan ook steevast gebeurt bij de traditionele Franse ontbijter.
Je zou hem ook op het hoofd van een kind kunnen zetten en dan het haar netjes langs de rand afknippen. Resultaat: een ontbijtkomkapsel, of zoals wij dat noemen een bloempotkapsel. Makkelijk voor iemand die niet bemiddeld genoeg is om de kapper te betalen...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je 'net komt kijken', dat je een groentje bent?

dinsdag 20 december 2016

faire la sainte nitouche

bron: dedexpressions.com
de vermoorde onschuld uithangen, een heilig boontje zijn, schijnheilig zijn
('de heilige Raakmijnietaan doen')


Welke heiligenkalender je ook raadpleegt, Sainte Nitouche zul je er niet aantreffen, evenmin als Saint-Glinglin ('Sint Juttemis'). Het gaat hier met recht dan ook niet om een echte heilige, maar om een schijnheilige.
Om heilig verklaard te worden, moet je twee wonderen verricht hebben die de door het Vaticaan aangestelde advocaat van de duivel niet heeft kunnen weerleggen, maar allereerst moet je een levenswandel gehad hebben waarop niets aan te merken valt en als vrouw moet dat uiteraard een kuis, liefst maagdelijk leven zijn geweest. Je moet dus een vrouw zijn geweest die zich niet liet aanraken, une femme à qui on ne touche pas. Je zou dus kunnen zeggen: on n'y touche pas ('men raakt het/haar niet aan'). 
In ironische zin wordt de uitdrukking sainte nitouche gebruikt voor een vrouw die zich heel kuis of anderszins onschuldig voordoet, maar ondertussen... De uitdrukking kan ook gebruikt worden voor iemand die een gebrek probeert te verdoezelen en dus 'de vermoorde onschuld speelt'.
Kunnen alleen vrouwen van deze hypocriete eigenschap beticht worden? Dat niet. Hoewel minder gebruikelijk, ook een man kan een sainte nitouche zijn, al wordt de uitdrukking nooit mannelijk (*saint nitouche). Wel kan bijvoorbeeld het woord air ('houding') worden toegevoegd: avec un air de sainte nitouche ('met de houding van een heilig boontje', 'als een heilig boontje').

de volgende keer
Hoe noem je in het Frans een 'bloempotkapsel' ?

maandag 19 december 2016

la balle est dans votre camp

de bal ligt bij jou
('de bal ligt in uw veld')

Dit zijn ballen die gebruikt zijn bij Franse gemeenteraadsverkiezingen om aan te geven dat de kiezer nu aan zet is. Er zijn veel balspelen zoals het tennis en het onlangs besproken jeu de paume waarbij een bal voortdurend wordt heen en weer gespeeld naar het speelveld van de tegenstander. Daarmee is het gemakkelijk een metafoor geworden voor een debat, waarbij meningen worden uitgewisseld. Je kunt ook in het Frans 'de bal terugspelen' : renvoyer la balle of 'de bal weer oppakken' : rattraper la balle.
Hoe dan ook, zodra de bal op jouw speelveld terechtkomt, is aan jou de taak de bal terug te kaatsen. In de zeventiende eeuw zei men: A vous la balle ! ('de bal is aan u') als je aan zet was om iemand van repliek te dienen of om een tegenactie uit te voeren. Nu is dat dus La balle est dans votre camp ! ('de bal ligt in uw speelveld')

volgende keer
In deze heilige dagen van de Advent, gaan we een heilige bespreken die heel bekend is in Frankrijk, maar niet daarbuiten...

zondag 18 december 2016

Hoe vertaal je 'veilig' in het Frans?

à l'abri, hors de danger, protégé, prudent, sain et sauf , sans danger, sans risque, en sécurité, sûr


Ook 'veilig' blijkt weer zo'n woord te zijn dat op verschillende manieren vertaald kan worden afhankelijk van de context. 
De meest gebruikte vertaling is waarschijnlijk en sécurité ('in veiligheid'): les gens se sentent en sécurité ici ('mensen voelen zich hier veilig'). Zeg je het over dingen of situaties dan kun je sûr ('zeker, veilig') gebruiken: un endroit sûr ('een veilige plek'), un mode de paiement sûr ('een veilig betaalmiddel'). 
Als je bedoelt dat je ergens veilig voor kunt schuilen, dan kun je à l'abri (de) gebruiken: on est à l'abri au chaud ici ('we zitten hier veilig warm'), à l'abri de ton petit ami ('veilig voor je vriendje': hij kan je hier niets maken). Een abri is eigenlijk een schuilplaats (voor de regen bijvoorbeeld, daarom heet een 'bushokje' ook een abri in het Frans). Als je dan eenmaal buiten gevaar bent, dan ben je dus hors de danger. En als je iets 'veilig' ('zonder gevaar') kunt doen, dan kun je dat dus sans danger of sans risque ('zonder risico') doen. 
Als je na een groot gevaar, bijvoorbeeld een scheepsramp, uiteindelijk veilig hebt overleefd, dan ben je sain et sauf ('gezond en behouden'). 
Van tijd tot tijd moet er natuurlijk ook weer gewaarschuwd worden dat je geen risico's neemt bij het vrijen. Je moet je beschermen met een juist voorbehoedmiddel. Ons begrip 'veilig vrijen' heet in het Frans des rapports protégés (letterlijk 'beschermde (seksuele) omgang'). 
Dat was het weer voor vandaag: Reste prudent ! ('hou het veilig!')

volgende keer
leg ik de bal bij u...




zaterdag 17 december 2016

Arrête tes conneries !

Hou toch op met die 
onzin ! (stop je bullshit)

Connerie is eigenlijk een vulgair woord, afgeleid van con ('kut'), maar inmiddels zo wijd verbreid dat het nog nauwelijks als zodanig ervaren wordt. Het wordt nu meestal gebruikt in de betekenis 'bullshit, lulkoek' of 'maffe streken'. Op het plaatje hiernaast schept de rechterpoes op over zijn heldendaden: kennelijk heeft hij een muis gevangen van een enorm formaat: 'Maar ik zweer je, zó groot was hij, die muis...', waarop de linkerpoes - die doorheeft dat zijn kompaan schromelijk overdrijft - zegt: 'Hou toch op met die onzin !'

volgende keer
Hoe vertaal je 'veilig' in het Frans?

vrijdag 16 december 2016

il faut s'y faire

Wen er maar aan !
('men moet eraan wennen')


Wie het Frans goed kan uitspreken ontdekt meteen het woordspelletje in de uitspraak hiernaast: [foosiefèr] naast [vossiefèr]. Je spreekt beide delen dus nagenoeg hetzelfde uit. Vertaald staat er zoiets als 'Wen er maar aan, ik heb een grote mond'. Vociférer betekent 'woedend schreeuwen, woedend tegen iemand tekeergaan'. Dat gebeurt inderdaad steeds vaker en het valt mij in ieder geval moeilijk om daar aan te wennen. Se faire à is een variant van s'habituer à en betekent dus 'wennen aan'. Maar ja, sommige dingen wennen nooit...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans: 'Hou toch op met die onzin !' ?

donderdag 15 december 2016

tomber à pic

als geroepen komen, goed van pas komen
('loodrecht vallen')

Het woord pic heeft verschillende betekenissen. Het is de aanduiding voor een pikhouweel, maar ook voor een bergtop en zelfs voor een specht. Het is dan ook verwant met ons woord 'piek'. Als een schip loodrecht naar de bodem zinkt, dan zeg je le bateau coule à pic en als een berg loodrecht omhoog rijst, zeg je la montagne s'élève à pic. Maar ook iets of iemand kan tomber à pic. Op de foto valt inderdaad een tennisster met haar benen loodrecht in de lucht. Je zou kunnen zeggen dat de uitdrukking ook iets met tennissen te maken heeft, maar dan toch net even anders dan de foto suggereert. De uitdrukking tomber à pic is namelijk afkomstig van een voorloper van het tennisspel, het jeu de paume ('kaatsspel'), waarbij je als speler bijzonder in het voordeel kwam, als de bal op een heel precieze plek van het speelveld terecht kwam. Dit element in het spel heette de chasse-pic en als de bal dus à pic viel, dan had je een mooi punt te pakken. Je kreeg dan precies op het juiste moment een mooi voordeeltje. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'wen er maar aan!' ?

woensdag 14 december 2016

qu'y puis-je ?

wat kan ik eraan doen?
('wat kan ik eraan?)


Of je nu de vermoorde onschuld speelt of dat je werkelijk geen idee hebt hoe je iets moet aanpakken, je kunt hiervoor de elliptische uitdrukking Qu'y puis-je ? gebruiken, elliptisch omdat uiteraard het werkwoord faire ('doen') is weggelaten. In plaats van de (retorische) vraag te stellen, kun je ook meteen het antwoord geven: je n'y peux rien of nog korter j'y peux rien (in gesproken Frans is het vraagpartikel ne zo goed als verdwenen) ('ik kan er niets aan doen'). 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans: 'Je komt als geroepen.' ?

dinsdag 13 december 2016

ça marche du feu de Dieu

het loopt als een trein
('dat loopt als het vuur van God')


Twee dagen geleden heeft de NS de meest drastische wijzigingen doorgevoerd in de dienstregeling sinds een halve eeuw. Daarmee hopen ze een heleboel knelpunten te hebben verholpen. Of het nu voor iedereen 'als een trein' gaat lopen, is nog even afwachten. De goden hadden vroeger nog drastischer middelen tot hun beschikking. Als de dingen niet liepen zoals hij wilde, had de Romeinse oppergod Jupiter een machtig wapen in handen: hij wierp vanaf de Olympus een krachtige bliksem naar de stervelingen die zijn goddelijke plannen dreigden te dwarsbomen en voilà... het goddelijke vuur zorgde er onmiddellijk voor dat de dingen weer liepen zoals hij dat het liefste zag. 

volgende keer
Als je toch aan de wil van de goden overgeleverd bent, wat kun je er dan aan doen als het fout loopt?...

maandag 12 december 2016

tomber dans le panneau

in de val lopen
('in het bord vallen')


Tegenwoordig verstaan we onder een panneau een verkeersbord of een bill board. Je zou dan kunnen denken aan verkiezings- of reclamebillboards die door de makers zijn neergezet om ons in hun netten te strikken en daar zit op zich wel wat in, aangezien het woord panneau in de dertiende eeuw de aanduiding was voor een net dat tijdens de jacht werd gebruikt om wild mee te vangen, dus eigenlijk inderdaad 'in een net strikken'. Maar als je niet uitkijkt, loop je tegenwoordig misschien gemakkelijker tegen een reclame- of verkeersbord op dan dat je in een net wordt gestrikt...

volgende keer
Gisteren heeft de NS zijn dienstregeling drastisch aangepast. Laten we hopen dat alles nu ook als een trein loopt...

zondag 11 december 2016

hoe vertaal je het bijwoord 'weg' in het Frans?

à bas, disparu, fou, garez-vous, loin, parti, sauvons-nous, sauve-toi


'Waar is het respect gebleven?' vraagt de man op de foto zich af. 'Weg', zouden we nu kunnen antwoorden. We hebben het vandaag dus niet over het zelfstandig naamwoord 'weg' (zoals in 'de openbare weg'; daar kunnen we het later misschien nog eens over hebben), maar over het bijwoord 'weg'. Maar ook dat kan meerdere betekenissen hebben. 

In de betekenis 'verdwenen' kun je het vertalen met disparu ('verdwenen'). 'Het respect is weg' zou je dus kunnen vertalen als Le respect a disparu. Iets of iemand kan ook al vertrokken zijn: 'De jongen is al weg': le garçon est déjà parti. Je kunt dit ook van dingen zeggen zoals een brief: la lettre est déjà partie. Ook kun je de nadruk leggen op de afstand: 'hij is al een eind weg' il est déjà bien loin. Als je met 'weg!' bedoelt dat je jezelf of iemand anders zich uit de voeten moet maken, dan kun je een van de volgende opties gebruiken: garez-vous ! ('weg!' 'weg wezen !') tegen meerdere personen of tegen één persoon: sauve-toi ! of als je het voorstelt aan een groep waar jezelf bij hoort: sauvons-nous ! ('laten we hier weg wezen!'). 

De combinatie 'weg met' (veel gebezigd in de politiek) vertaal je als à bas (letterlijk 'naar beneden'). 'Weg met Lepen' zou dus zijn À bas Lepen !

Maar 'weg van' kan juist weer betekenen dat je heel erg gesteld op iets of iemand bent en dan kun je het vertalen met fou/folle de ('gek van/op'). 'Zij is weg van hem' is dus Elle est folle de lui. Er bestaat ook een werkwoord hiermee: raffoler de : elle raffole de lui.

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je 'in de val loopt' ?

zaterdag 10 december 2016

perdre la boule

 gek worden
('je bol verliezen')

Naast perdre le nord ('het noorden verliezen') dat uiteraard verwijst naar een kompas bestaat in het Frans ook de uitdrukking perdre la boule ('je bol/hoofd verliezen') om aan te geven dat je de richting kwijt bent, je niet meer weet waar je aan toe bent, je bang bent dat je gek wordt. De bejaarde op het bankje zegt: 'Wat zo triest is aan de ouderdom, is dat je je hoofd kwijtraakt... Onlangs kwam mijn zoon op visite en ik kon me onmogelijk zijn naam herinneren...'

volgende keer
Hoe vertaal je 'weg' in het Frans?

vrijdag 9 december 2016

(au nez et) à la barbe de

voor de ogen van
('voor de neus en de baard van')


Deze uitdrukking komt voor in de meest besproken passage van de recente biografie van Juliana, de koningin die op een vraag in een televisie-interview of ze wel eens incognito naar de Albert Heijn ging suggereerde dat ze dan een baard opplakte. De passage heeft betrekking op de manier waarop Bernhard haar behandelde tijdens hun verlovingsreis: Aan de Grande Table kwam Juliana naar hem toe, maar hij is alleronhebbelijkst tegen haar, à la barbe du public. (...) Zij is vreselijk lief tegen hem en komt iedere keer weer, later aan een roulettetafel, en staat dan zijn rok af te borstelen. Maar hij neemt geen notie van haar en praat alleen met andere vrouwen. (...) Hij mag een prins zijn, een heer is hij niet. Ieder kent ze hier en kijkt dan naar hem.*
De uitdrukking luidt volledig au nez et à la barbe de, maar de neus wordt vaak weggelaten. Hij betekent dat je er niet voor terugdeinst iemand openlijk te bespotten en hij dateert al uit de vijftiende eeuw. Waarschijnlijk gaat het om een versmelting van twee al bestaande uitdrukkingen, nl. sous le nez de ('onder de neus van') en devant la barbe de ('voor de baard van'), waarbij de baard als pars pro toto staat voor het hele gezicht.

* Jolande Withuis, Juliana, vorstin in een mannenwereld. De Bezige Bij, 2016, blz. 197

volgende keer
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je gek wordt?

donderdag 8 december 2016

remuer (tourner) le couteau dans la plaie

zout in de wonde strooien
('het mes in de wond ronddraaien')

Ik had gewaarschuwd dat het bloederig werd vandaag... En dan mag het nog zo'n engelachtige jongen zijn, hij werpt ons terecht een verwijtende blik toe. De foto heeft iets ontregelends. Het moet toch buitengewoon pijnlijk - wat zeg ik - dodelijk zijn als je dit werkelijk overkomt. We kunnen ons de pijn voorstellen als er zout in je wond wordt gestrooid, maar een vers in het lijf geplant mes ook nog eens bewust door de wond heen en weer bewegen is buitengewoon sadistisch. De uitdrukking spreekt dus voor zich...

volgende keer
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je iemand ongegeneerd bespot, recht voor zijn neus?

woensdag 7 december 2016

n'en rajoute pas !

je moet niet overdrijven
('voeg niet nog meer toe')


Het plaatje komt van een bewustwordingscampagne in de Elzas nadat bleek dat er in die Franse streek veel te veel zout werd geconsumeerd. Gooi er niet te veel van in je eten, was het devies en inderdaad, als je overdrijft en te veel zout aan je eten toevoegt, dan wordt het vanzelf oneetbaar.
Iemand moet op een gegeven moment weten wanneer hij beter zijn mond kan houden. Je kunt ook overdrijven namelijk en daar word je niet geloofwaardiger door...

volgende keer
Nu we toch kwistig met zout aan het strooien zijn: hoe zeg je in het Frans dat je zout in de wonde strooit? Ik waarschuw alvast... het wordt bloederig!

dinsdag 6 december 2016

avoir le coeur sur la main

het hart op de juiste plaats hebben, genereus zijn
('het hart op de hand hebben')

Mij heeft de goedheiligman zoals altijd overgeslagen, maar ik hoop dat hij voor de meeste lezers gul is geweest. Hoewel de hand natuurlijk niet de juiste plaats is voor het hart, kun je niet anders zeggen dan dat je je kwetsbaar en genereus opstelt als je je hart zo open en bloot aan een ander aanbiedt. Als je dus van iemand zegt dat hij a le coeur sur la main dan is die persoon niet alleen genereus in woord, maar eerst en vooral ook in zijn daden. En dan heeft hij dus toch het hart op de juiste plaats.

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat iemand niet moet overdrijven?

maandag 5 december 2016

tant qu'on y est

dat kan er ook nog wel bij (als we toch bezig zijn...)
('zolang we er zijn')

Arme, oude Sint. Nu zijn Pieten zo onder discussie staan, neemt hij zelf de zware taak op zich om de pakjes te versjouwen... En dat valt natuurlijk niet mee als het om een mandvol woordenboeken (dicos) gaat. Nou ja, het had nog erger gekund. 'Waarom geen aambeelden, verzucht hij, nu we toch bezig zijn?'...

volgende keer
hopen we allemaal dat Sinterklaas weer erg gul is geweest...

zondag 4 december 2016

hoe vertaal je 'leren' in het Frans?

apprendre, enseigner, étudier, faire connaissance avec, faire ses devoirs, réviser

Net als in het Nederlands kan het werkwoord 'leren' zowel betekenen 'kennis opdoen' als 'kennis overdragen' en daarvoor kun je in de meeste gevallen het werkwoord apprendre gebruiken, maar niet altijd : j'apprends le français à l'école ('ik leer Frans op school'), il m'a appris à jouer aux échecs ('hij heeft mij leren schaken'). Als je met 'leren' 'onderwijzen' bedoelt, kun je ook het werkwoord enseigner gebruiken: je vous enseigne la langue française ('ik leer jullie de Franse taal'). Het Nederlandse werkwoord 'leren' kan ook gebruikt worden voor 'huiswerk maken' en 'goed zijn op school'. In die gevallen is het werkwoord apprendre vaak minder geschikt. Je moet bij apprendre eigenlijk ook altijd aangeven wàt je leert. Als je wilt zeggen: 'Ik moet nog leren voor school', zeg je in het Frans Je dois encore faire mes devoirs of Je dois encore réviser. Een goede Franse leerling beseft namelijk dat hij of zij niet pas vlak voor een toets moet beginnen met leren, maar dat hij datgene wat al eerder geleerd is, nog eens moet herhalen. Als er een grotere intellectuele inspanning vereist is, kan ook het werkwoord étudier gebruikt worden, liefst ook met een lijdend voorwerp erbij, want étudier betekent vooral 'bestuderen' : il étudie le problème des immigrés ('hij bestudeert het migrantenvraagstuk') maar il fait des études d'histoire ('hij studeert geschiedenis'). Als wij zeggen 'zij kan goed leren', zeg je in het Frans elle est bonne élève ('zij is goede leerling') en als we iemand of iets 'leren kennen', gebruik je daarvoor faire connaissance avec ('kennis maken met'). Zo te zien, hebben we toch nog wat te leren... 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'dat kan er ook nog wel bij!' ?


zaterdag 3 december 2016

apprendre par coeur

uit het hoofd leren
('door het hart leren')

De Fransen leren iets niet uit het hoofd, maar  - net als de Engelsen - door het hart. En dan moet je dus geen hartproblemen hebben, zoals de rechterfiguur op het plaatje...
Maar waarom uit het hart? Dat klinkt onlogisch, aangezien onze hersenen zich toch echt in ons hoofd bevinden. Maar het inzicht dat geheugen en hersenen iets met elkaar te maken hebben, begon pas in de negentiende eeuw gemeengoed te worden. Vanaf de Middeleeuwen - de tijd waaruit de uitdrukking van vandaag dateert - werd het hart gezien als het orgaan dat verantwoordelijk was voor intelligentie, gevoelens en het geheugen. Immers, waarom gaat het hart sneller kloppen als we ons voor een hersenbrekende of emotionerende taak gesteld zien?
En ook Aristoteles noemde het hart al 'de zetel van het verstand'.

de volgende keer
bekijken we hoe we het woord 'leren' in het Frans kunnen vertalen. 

vrijdag 2 december 2016

un chaud lapin

een geile bok
('een warm konijn')


'Ik vrees dat er sprake is van een klein interpretatiefoutje' spreekt het konijn in de pan verschrikt uit. 'Warm' moet hier inderdaad niet letterlijk worden genomen, maar meer zoals hot in het Engels. 
De uiterst snelle vermenigvuldiging van het konijn is spreekwoordelijk. We zeggen niet voor niets 'zich voortplanten als konijnen', dat is werkelijk 'bij de konijnen af'. Dat is ook de Fransen opgevallen. 
Overigens schijnt het meer te maken te hebben met de korte zwangerschap van het vrouwelijke konijn (slechts 31 dagen) en het feit dat zij na slechts een etmaal al weer 12 jonge konijntjes kan dragen, dan aan het libido van de dieren, maar kennelijk spreekt het tot de verbeelding van Franse mannen die zich moeilijk kunnen inhouden. En zo spreekt men in het Frans dus niet van een 'geile bok', maar van een 'warm konijn'.

volgende keer
gaan we 'uit het hoofd' leren...

donderdag 1 december 2016

être mal barré

in de penarie zitten, er slecht aan toe zijn
('slecht gestuurd zijn')


Dit 'gevaar' hebben de Fransen inmiddels afgewend, want Sarkozy is sinds vorige week uit de race voor het presidentschap in 2017. Laat ik vooropstellen dat dit blog geen stemadvies wil uitbrengen, maar gewoon constateert hoe er - ook op politiek gebied - met de Franse taal gespeeld wordt. De makers van deze persiflage op een Marlborough reclame wilden kiezers  (aan de aansteker te zien bij zijn eerdere verkiezing tien jaar geleden) kennelijk waarschuwen voor de gevolgen van een stem voor Sarkozy, door te zeggen 'In de penarie zitten we allemaal een beetje...'. Op het pakje zelf staat de waarschuwing Attention, cet homme pue ('Pas op, deze man stinkt') en de waarschuwing onderaan het affiche luidt Voter peut nuire à votre entourage ('Stemmen kan (mensen in) uw omgeving schaden'). Maar waarom ben je eigenlijk mal barré ? Barré kan verschillende dingen betekenen: 'doorgestreept' of 'versperd' bijvoorbeeld. Maar in deze uitdrukking heeft het te maken met de betekenis 'roer, stuur' van het woord la barre. Als een schip slecht gestuurd wordt, stevent het af op de klippen. Zoiets kan natuurlijk niet goed aflopen...

volgende keer
Wij kunnen iemand een 'geile bok' noemen. Heeft in het Frans hetzelfde dier deze reputatie of is het misschien een ander dier?