compter pour du beurre

voor spek en bonen meedoen / niet meetellen
('voor boter tellen')

Boter roept in het Frans twee tegengestelde associaties op: enerzijds een van luxe (te vergelijken met ons onderscheid tussen roomboter en margarine). Zo betekent de uitdrukking faire son beurre ('zijn boter maken') 'veel geld verdienen' en ça met du beurre dans les épinards (lett. 'dat doet boter in de spinazie') 'dat is mooi meegenomen'. 

Daarnaast roept boter juist een associatie op van nietigheid, 'niet meetellen', waarschijnlijk vanwege zijn zachtheid, vanwege de eigenschap dat het snel smelt. Als je in de negentiende eeuw vendait du beurre ('boter verkocht') dan telde je niet mee in de maatschappij. Meisjes op een bal die 'boter verkochten' waren muurbloempjes: zij werden door niemand ten dans gevraagd.

De bekendste uitdrukking met beurre is compter pour du beurre, dat 'niet meetellen' of 'meedoen voor spek en bonen' betekent. 

volgende keer

Bij ons kun je iets voor een appel en een ei op de kop tikken. Wat moet je in het Frans voor een schijntje neerleggen?

tu ne vas pas t'y mettre, toi aussi?

begin jij nou ook al?
('jij gaat er toch ook niet aan beginnen?')

Op het plaatje zien we een variant: op een voorlichtingsboekje over zwangerschap zien we een jonge dame die er in ieder geval voorlopig niet aan wil beginnen. Se mettre à betekent letterlijk 'zich zetten tot' of 'beginnen aan'. Hetgeen waaraan je begint kun je vervangen met het woordje y. Tu ne vas pas t'y mettre betekent dus letterlijk 'jij gaat je er niet toe zetten, je gaat er niet aan beginnen' en dit kun je met een zekere ergernis zeggen als iemand van wie je dat niet verwachtte of hoopte hetzelfde begint te zeggen of te doen wat je van anderen al behoorlijk ergerde.

volgende keer

Hoe doe je in het Frans 'voor spek en bonen' mee?

il y a à boire et à manger

er zitten twee kanten aan de zaak / er zijn voors en tegens
('er is te drinken en te eten')

Deze uitdrukking kan ook tamelijk letterlijk staan voor een dikke, troebele vloeistof, zoals wijn, koffie of bouillon die troebel is geraakt. Maar figuurlijk kan het staan voor iets wat je op meerdere manieren kunt bekijken of die op verschillende manieren af zou kunnen lopen, iets waar goede en slechte kanten aan zitten. 

Op de cover van het boekje hiernaast staat nog een tweede culinaire uitdrukking die al eerder op mijn blog aan de orde is geweest, nl. (mettre) les pieds dans le plat ('tekeer gaan als een olifant in de porseleinkast, met de botte bijl hakken').

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'Begin jij nou ook al?'

un pantalon pattes d'eph

een broek met wijde pijpen
('olifantenpotenbroek')

Dezer dagen maakt voor de zoveelste keer de musical Hair weer furore en kunnen we ons dus weer vergapen aan de hippie-look met zijn flowerpower en de jeans met wijde pijpen.

De Fransen hebben daar een weinig vleiende term voor: kennelijk doet de aanblik van die wijde pijpen hen denken aan plompe olifantenpoten: des pattes d'éléphant. Dat is wel weer een hele mond vol, dus doen ze een beroep op hun afkortingskunst: éléphants wordt eph. 

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat er twee kanten aan een zaak zitten?

manger la soupe sur la tête de quelqu'un

hoog boven iemand uitsteken
('soep eten op het hoofd van iemand')

Ja hoor, daar zijn we weer met een culinaire uitdrukking. De keuken blijft toch de meest onuitputtelijke bron voor Franse uitdrukkingen. Neem een Fransman zijn eten af en hij weet zich absoluut geen raad meer. Een Fransman die een beetje uit de kluiten gewassen is, kan het hoofd van zijn buurman gebruiken als eettafel. Hij of zij steekt zo boven de ander uit dat hij met gemak zijn soepbord op het hoofd van de ander kan plaatsen en daar comfortabel uit kan eten.

Dan moet dat hoofd wel een soort plat Frankensteinhoofd zijn natuurlijk...

volgende keer

Tegenwoordig is de mode weer erg slimfit, maar hoe noemen Fransen de wijde broeken die in de jaren zestig en zeventig in zwang waren?

hoe vertaal je (ver)delen in het Frans?

diviser, partager, participer, distribuer, répartir, compatir à, s'associer à

Laten we allereerst een onderscheid maken tussen de twee belangrijkste vertalingen van '(ver)delen', nl. diviser en partager. Het eerste doe je vooral om dingen te scheiden, uit elkaar te halen, het tweede om samen iets (eerlijk) te delen.

Als het puur om rekenkunde gaat, dan gebruik je in het Frans de term diviser (par): deux divisé par trois. De andere berekeningen 'optellen, aftrekken' en 'vermenigvuldigen' zijn overigens additionner, soustraire en multiplier, maar dit terzijde.

Door te diviser haal je dingen uit elkaar. Zo kun je ook diviser pour mieux régner ('verdelen en heersen', lett. 'verdelen om beter te regeren'). Als je echter 'eerlijk wilt delen', dus iets in (min of meer) gelijke parten wilt verdelen, dan kun je beter het werkwoord patager gebruiken, bijv. partager les bénéfices ('de winst delen') of partager une succession ('een erfenis delen'). Je kunt dit werkwoord ook gebruiken als meerdere mensen gevoelens of ideeën delen (partager des sentiments, des idées). Als je van jezelf uitgaat, kun je ook het werkwoord participer à gebruiken: je participe aux bénéfices / aux dommages ('ik deel in de winst/de schade'). Ook kun je iemands zienswijze delen met het werkwoord s'associer à: s'associer aux vues de quelqu'un ('iemands zienswijze delen').

Als je 'uitdelen' bedoelt, zeg je distribuer: distribuer les rôles ('de rollen verdelen'), distribuer des pamphlets ('pamfletten uitdelen') en als je onderling bijvoorbeeld de taken wilt verdelen, is répartir een goede optie: répartir les tâches ('de taken verdelen'). 

Als je iemands verdriet deelt, kun je ook een werkwoord gebruiken dan eigenlijk 'meelijden' betekent: compatir à: je compatis à votre douleur ('ik deel uw pijn/verdriet').

volgende keer

Hoe zeg je dat je ver boven iemand uitsteekt?

dans un fauteuil

Pablo Picasso, Figure dans un fauteuil

op zijn sloffen
('in een gemakkelijke stoel')

Zou Picasso dit schilderij ook op zijn sloffen ('in een gemakkelijke stoel') gemaakt hebben? Als iets je in het geheel geen moeite lijkt te kosten, kun je in het Frans in ieder geval zeggen dat je het dans un fauteuil hebt gedaan. 

De uitdrukking stamt overigens uit het begin van de twintigste eeuw, uit de wereld van de paardenwedders: het idee dat je helemaal kunt 'binnenlopen' zonder van je stoel te komen, door alleen op het goede paard te wedden, heeft aanleiding gegeven tot de uitdrukking dans un fauteuil.

volgende keer

Hoe vertaal je '(ver)delen' in het Frans?

les cheveux en bataille

met de haren in de war
('de haren in gevecht/strijdgewoel')

Sommige mensen willen absoluut niet zo gezien worden. Onze vorige koningin leek zo veel haarlak in haar kapsel te spuiten dat het haast leek of ze haar gehele kapsel als een soort helm op kon zetten. Ook over de echtheid van het haar van de huidige republikeinse presidentskandidaat is menigmaal gespeculeerd, tot... de cabaretier Jimmy Fallon van Donald Trump toestemming kreeg zijn haar eens flink in de war te brengen. Anderen daarentegen, zoals de schrijver Peter Buwalda lijken er een sport van te maken er altijd uit te zien alsof ze net uit bed komen, liefst na een wilde nacht met heel veel gewoel... In het Frans noem je dat dan les cheveux en bataille ('het haar in strijdgewoel'). Nu de oorsprong. De overeenkomst tussen heftig ongekamd haar en een slagveld lijkt erg voor de hand te liggen, en toch is dat niet de oorsprong van de uitdrukking, hoewel die weer wel min of meer op het slagveld ligt. Ik spreek in raadselen... 

We moeten terug naar een andere persoon die geen last had van een gebrek aan zelfvertrouwen: naar Napoléon Bonaparte en dan met name naar zijn steek (in het Frans: bicorne). Deze steek of bicorne kon op twee manieren gedragen worden: en colonne (met de twee punten voor en achter) of en bataille (met de twee punten boven de schouders), zoals ook een leger voorbij kon trekken en colonne (marcherend) of en bataille, klaar voor het gevecht. Al snel werd de uitdrukking en bataille gebruikt voor ieder hoofddeksel dat verkeerd of scheef op het hoofd werd geplaatst. Toch is het niet onwaarschijnlijk dat de connotatie 'wanorde op het slagveld' mee heeft gespeeld als en bataille wordt gebruikt voor haar dat in de war zit. Opmerkelijk in dit geval is dat het woord emmêlé ('door elkaar') precies hetzelfde klinkt als en mêlée ('in het strijdgewoel').

volgende keer

Hoe doe je in het Frans iets 'op je sloffen' ?

faire mouche

in de roos schieten
('vlieg maken')

In eerste instantie is de link tussen het maken of doen van een vlieg en het in de roos schieten niet gemakkelijk te leggen, of je moet denken aan de kunstmatige vliegen die vaak in urinoirs worden aangebracht om niet oplettende mannen aan te sporen hun straal beter te richten en binnen de lijntjes te blijven. De uitdrukking is uiteraard ouder dan deze relatief recente gewoonte om vliegen in urinoirs te plakken. In schiettenten op de kermis bijvoorbeeld is de roos van een schietschijf doorgaans zwart van kleur. Als je op flinke afstand hiervan gaat staan wordt de roos een klein zwart stipje, zoals een vlieg en dat heeft dus aanleiding gegeven tot de uitdrukking die we vandaag bespreken.

volgende keer

Om aan te tonen dat het echt zijn natuurlijke haar was, liet Donald Trump onlangs een bekende Amerikaanse cabaretier zijn haar in de war brengen. Hoe zeg je in het Frans dat je haar in de war zit?

que dalle

drie keer niks
('slechts een grapje, slechts niets?)

Snapt u er niets van? Dat kan kloppen. Dat betekent het ook. Het Frans is een ongelofelijk rijke taal. Na jaren studeren begin je steeds meer nuances te leren - en die heeft de taal in kwestie nogal veel! - en dan kom je in Frankrijk zelf terecht en snap je soms niets van wat mensen om je heen zeggen. Want naast die uiterst genuanceerde officiële Franse taal bestaan er nog allerlei straattalen, argot, jongerentalen, verlan (al eerder aan de orde gekomen, een procédé dat eruit bestaat lettergrepen om te draaien: l'envers - het omgekeerde - wordt verlan). Ga er maar aan staan. Je pige que dalle zou in het Frans dat wij op school leren zijn: Je n'y comprends rien. Het enige woord dat overeenkomst is je, maar daarmee kom je niet ver. Een dalle betekent normaal gesproken zoiets als 'straattegel', maar dat verklaart niet dat 'slechts een straattegel' 'drie keer niks' zou betekenen. Ik moet eerlijk toegeven dat de Franse taalkundigen zich er nog steeds het hoofd over breken. Er zijn twee theorieën die nog enigszins overeind blijven en beide wijzen naar een oorsprong die niet in het standaard Frans ligt. De eerste theorie beweert dat dalle een verbastering is van het Lotharingse dail dat zoiets als 'grapje' betekent. 'Slechts een grapje' zou je dan misschien moeten opvatten als een hoeveelheid of kwaliteit die om te lachen is. Maar misschien komt dalle wel uit de taal van de Roma, waarin het gewoon 'helemaal niets' schijnt te betekenen.

volgende keer

Wat doe je als je in het Frans een vlieg maakt?

boire les paroles

aan iemands lippen hangen
(iemands woorden drinken)

Het kan nog even... aan zijn lippen hangen, want of zijn opvolg(st)er dezelfde spreekkwaliteiten zal hebben, valt sterk te betwijfelen. Je kunt in het Frans ook zeggen être suspendu aux lèvres de quelqu'un ('aan iemands lippen hangen'), maar minstens even vaak hoor je de uitdrukking boire les paroles de quelqu'un ('iemands woorden drinken'). Zoals ik al eerder opmerkte, het aantal Franse uitdrukkingen dat met eten en drinken te maken heeft, is schier onuitputtelijk...

volgende keer

Hoe zeg je 'drie keer niks' in het Frans?

je préfère passer mon tour

ik sla even over, ik doe even niet mee
('ik geef liever mijn beurt door')

Als het je beurt is, kun je zeggen C'est mon tour, of (c'est) à moi maintenant. 'Henk is aan de beurt' is C'est le tour de (of à) Henri, maar als die liever heeft dat die beurt aan hem voorbijgaat,  kan hij zeggen Je préfère passer mon tour of nog korter Je passe (vandaar ook ons 'ik pas' bij kaartspelen). Op het plaatje (met de gebruikelijke spelfouten waarmee Fransen doorgaans hun taal doorspekken): 'Allemaal goede antwoorden? Potverdorie! Kom je prijs halen, gemene winnaar. Is dit geen leuk cadeautje voor de grote winnaar? Nee, dank je! Ik hoef even niet!'

volgende keer

Hoe hang je in het Frans aan iemands lippen?

Hoe vertaal je 'meedoen' in het Frans?

prendre part à, participer à, se joindre à, être de la partie, jouer, en être, concourir à, faire comme

Prendre part à betekent letterlijk 'deelnemen aan' en als dat Nederlandse woord in je opkomt, kun je normaal gesproken ook je toevlucht nemen tot deze vertaling. Je kunt bijvoorbeeld prendre part au débat ('aan een debat deelnemen').

In die betekenis kun je meestal ook voor participer à kiezen. Dit laatste werkwoord heeft ook de betekenis 'deel hebben aan', iets passiever dus dan 'deelnemen aan'. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan situaties als participer à la joie ('delen in de vreugde') en participer aux profits d'une entreprise ('delen in de winst van een bedrijf'). Je kunt het ook gebruiken voor 'een bijdrage leveren aan': je participe au cadeau pour notre collègue ('ik doe mee aan het cadeau voor onze collega').  Je kunt het werkwoord ook gebruiken voor algemeen 'meedoen aan activiteiten', bijv.: cet enfant ne participe pas bien en classe ('dit kind doet niet goed mee in de klas').

Als je met een groep meedoet aan een gezamenlijke actie kun je ook se joindre à ('zich aansluiten bij') gebruiken: je me joins aux manifestants ('ik doe mee met de demonstreerders') of gewoon je me joins à vous ('ik doe met jullie mee').

In informele situaties kun je ook zeggen: Je suis de la partie ! ('ik doe mee, lett. ik ben van de partij!') of nog korter, zoals al eerder besproken: J'en suis ! (lett. 'ik ben ervan'). 

Wil je met een spelletje meedoen, dan kun je ook vragen: Je peux jouer ? (lett. 'Mag ik spelen?').

Als je in een sport meedoet waarbij iets te winnen valt, kun je in sommige gevallen ook kiezen voor concourir à (lett. 'meerennen, in de race zijn'), bijvoorbeeld: concourir à un championnat ('meedoen aan een kampioenschap'). 

Tenslotte (u weet, dit is nooit een definitief slot, er zijn nog vele contexten denkbaar waarin je 'meedoen' anders zou kunnen vertalen) kun je over een meeloper zeggen: il veut faire comme ses amis ('hij wil meedoen met zijn vrienden, lett. hij wil doen zoals zijn vrienden').

volgende keer

Wat als je nu juist even niet mee wilt doen? Hoe zeg je in het Frans dat je 'even overslaat'?

pile ou face

kruis of munt
('muntstempel of beeldzijde')

In de twaalfde eeuw bestond al het gokspelletje croix ou pile, zoals ons 'kruis of munt' dus. In die tijd waarin christelijke waarden nog domineerden, stond er verplicht op één zijde van een munt een afbeelding van een kruis. De andere kant was variabel, maar de beeltenis werd in ieder geval met een metalen muntstempel, une pile, op de munt gedrukt. Hendrik de Tweede begon in 1548 het kruis te vervangen door een afbeelding van de vorst en vanaf dat moment was het dus niet meer croix ou pile maar face ou pile of pile ou face (beide volgorden komen voor). De uitdrukking jouer of tirer à pile ou face is overigens pas echt in de negentiende eeuw in zwang gekomen. 

Het woord pile wordt tegenwoordig overigens niet meer begrepen als 'muntstempel'. Als je nu in een winkel een pile bestelt, vraag je om een batterij. Verder komt het woord pile erg vaak voor in combinatie met tijdsaanduidingen. Dan geeft het de exactheid van de tijd aan: il est arrivé à dix heures pile ('hij kwam precies om tien uur aan'); il est arrivé pile pour le train de huit heures ('hij kwam precies op tijd aan voor de trein van acht uur'). Ook kun je zeggen: ça tombe pile ('dat komt goed uit').

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je 'even overslaat'?

quitte ou double

alles of niets
('weg of dubbel')

De Franse variant van 'alles of niets' is afkomstig van een kaartspel waar je als speler de keuze had om je inzet te verdubbelen of het spel te verlaten. Quitte ou double was ook de naam van een populair radiospelletje dat meer dan een halve eeuw te horen was op de Frans/Luxemburgs/Monegaskische commerciële radio, waarin luisteraars tien vragen over een door hem of haarzelf gekozen thema moesten beantwoorden. Bij één fout antwoord was het spel afgelopen en bleef de speler met lege handen achter. Bij een goed antwoord mocht de speler steeds beslissen of hij/zij doorging, zo kans makend om zijn verdiensten te verdubbelen (door double te roepen) of het spel te verlaten met behoud van zijn winst tot dan toe (quitte). In 2006 verdween het spel van de zender.

volgende keer

blijven we even bij eenvoudige keuzes: hoe zeg je in het Frans 'kruis of munt'?

la pendaison de crémaillère

het inwijdingsfeestje / de house warming party
('de ophanging van het hangijzer')

Dit is een oude uitdrukking, want in onze moderne huizen kennen we geen crémaillère meer: een hangijzer of tandheugel (hebt u er al een voorstelling bij?) met inkepingen waaraan kookpotten en ketels boven het vuur konden worden gehangen. Zodra deze heugel werd opgehangen, kon er dus een maaltijd worden bereid en was het huis duidelijk klaar voor bewoning. Tegenwoordig gaan de nieuwe bewoners snel even naar de hypermarché of huren ze een traiteur in. Vrienden worden uitgenodigd om de 'heugel op te hangen', maar puur symbolisch dus.

volgende keer:

Hoe zeg je 'alles of niets' in het Frans?

le syndrome (l'angoisse) de la page blanche

een writer's block
('het syndroom van de witte pagina')

Als je iedere dag weer een nieuw stukje moet schrijven, kan het je overkomen dat je ineens geen idee meer hebt wat je op dat papier moet zetten en bij het zien alleen al van een maagdelijk wit papier breekt het angstzweet je uit. De Fransen spreken dan van le syndrome of l'angoisse ('de angst') de la page blanche. Voorlopig hoeft u zich echter geen zorgen te maken, want ik heb nog een hele wachtlijst klaarliggen voor dit blog...

volgende keer...

Nu we toch met 'Nederengelse uitdrukkingen' bezig zijn, hoe noem je in het Frans een 'house warming party'?

J'en suis !

Ik doe mee! / Ik kom!
('ik ben ervan')

Het Frans heeft veel elliptische uitdrukkingen, uitdrukkingen dus waarin iets is weggelaten, zeker met het  veel voorkomende woordje en ('ervan', nou ja, het vervangt een zinsdeel dat met het voorzetsel de ('van') begint. Als iemand je vraagt of je ergens aan mee wilt doen, of je 'van de partij' wilt zijn dus, kun je antwoorden: J'en suis !

De filmposter overigens verwijst naar een film uit Québec uit 1997 waarin een heteroseksuele acteur zich voordoet als homo om zijn baan in de artistieke wereld te behouden, wat uiteraard zorgt voor een hoop misverstanden bij zijn vrouw en moeder. Ik heb hem niet gezien. Als rechtgeaarde homo word je ook een beetje achterdochtig als je zo'n synopsis leest. Het zal wel weer vol zitten met flauwe grappen, al moet je de humor van de doorgaans prettig gestoorde Québécois ook weer niet onderschatten. Misschien toch eens kijken? Nou ja, ik zie wel...

de volgende keer

Iedere dag moet ik natuurlijk weer een nieuwe bijdrage bedenken. Hoe noem je eigenlijk een writer's block in het Frans?

apporter sur un plateau (d'argent)

op een presenteerblaadje aanreiken
('op een schaal/blad meebrengen')

Eigenlijk dezelfde uitdrukking dus als wij in het Nederlands kennen. Vaak wordt de uitdrukking in het Frans nog aangevuld met d'argent ('zilveren', een zilveren schaal dus) en er zijn bronnen die deze uitdrukking niet zozeer in verband brengen met een ober die zoals op het plaatje met een fles champagne op een presenteerblad aan komt zetten, maar met het bijbelse verhaal over Salomé, die eiste dat het hoofd van Johannes de Doper haar op een presenteerblad werd aangereikt. Hoe dan ook - met een feestelijke of minder feestelijke oorsprong, wie wat dan ook op zo'n (zilveren) presenteerblad krijgt aangereikt, krijgt dit zonder er ook maar iets voor te hoeven doen.

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans 'ik doe mee!' of 'ik kom!' ?

hoe vertaal je 'begeleiding' in het Frans?

accompagnement - assistance - conseil - encadrement - escorte

In een schrijftoets moesten mijn leerlingen een Franse vertaling vinden voor het woord 'begeleiding' of 'begeleiders'. Het ging hierbij om ervaren surfers die je zouden begeleiden bij een surfcursus. Alle bovenstaande vertalingen zijn door diverse leerlingen aangedragen, maar welke past/passen nu het beste en welke past/passen niet?

Het is daarbij uiteraard van belang dat je de oorspronkelijke betekenis kent van het werkwoord of zelfstandig naamwoord dat in het woord besloten ligt. We gaan ze dus even allemaal bekijken:

Accompagner betekent letterlijk 'vergezellen, met iemand meegaan'. Als je bijvoorbeeld met iemand meeloopt die de weg niet kent, maar ook meer figuurlijk als je in de muziek met iemand meespeelt, iemand begeleidt, dan is dit het meest voor de hand liggende woord om te gebruiken. Iemand die een  beginnerssurfcursus volgt, stuur je natuurlijk niet alleen de zee op. Er gaat dan iemand ter begeleiding mee en dus is accompagnement (gedaan door accompagnateurs of - wat je in de praktijk vaak hoort - door moniteurs ('instructeurs')) hier een prima vertaling.

In Assistance zit het werkwoord assister ('bijstand bieden, helpen') of assister à ('bijwonen, getuige zijn van'). Assistance kan dus een alternatief zijn voor public, en dat is toch te passief voor een begeleider bij een surfcursus: van een begeleider wordt in zo'n geval niet verwacht dat hij alleen op de publieke tribune gaat zitten om jouw sportieve prestaties te bekijken, zoals je dat ook zou doen als sportliefhebber bij de Olympische Spelen. In de eerste betekenis ('bijstand, hulp') heb je hopelijk geen assistance nodig in het geval van een surfcursus. Je moet bij 'bijstand' vooral denken aan 'geestelijke bijstand' (die je nodig zou kunnen hebben als een medecursist tijdens de cursus een verschrikkelijk ongeluk krijgt) en 'rechtsbijstand' (als je met je surfplank door roekeloos gedrag een zwemmer flink verwond hebt bijvoorbeeld). Assistance komt dus minder in aanmerking voor de cursusbegeleiders.

Met conseil zit je een beetje in dezelfde hoek. Het betekent 'raad, advies' en daarbij denk je in eerste instantie aan rechtsbijstand en advies in zaken bijvoorbeeld. Je zou in het Nederlands ook niet meteen aan een 'raadgever' (un conseiller) denken in het geval van een surfcursus.

Encadrement dan? Een cadre is letterlijk een lijst, en een encadreur is dan ook in eerste instantie iemand die lijsten maakt voor schilderijen e.d. Maar het woord cadre en daarmee ook de afgeleide woorden kunnen ook in overdrachtelijke betekenis gebruikt worden. Zo kan cadre ook de 'omlijsting van een gebied' betekenen, oftewel de 'omgeving'. Maar in veel gevallen wordt cadre en encadrement ook gebruikt voor situaties waarin discipline nodig is: zorgen dat iemand netjes binnen de lijntjes, binnen de afgesproken regels blijft. Een cadre is dus ook een term voor een leidinggevende in een team. Met name bij teamsport is encadrement dus ook een goede term voor 'begeleiding'. Surfen is weliswaar geen teamsport, maar (zelf)displicine is er zoals bij alle sporten wel van belang, dus encadrement is misschien een goede tweede keuze na accompagnement.

Escorte tenslotte is net als in het Nederlands een woord met een militaire betekenis. Belangrijke personen zoals staatshoofden krijgen een begeleidend escorte mee, dus als de koning op surfcursus gaat, kan hij misschien naar een escorte informeren, maar ik zou er maar niet op rekenen dat jij als gewone surfcursist onder escorte naar het strand wordt begeleid.

Kortom, ik zou kiezen voor accompagnement en accompagnateurs en eventueel informeren naar het encadrement.

volgende keer

zoals eerder aangekondigd: kun je in het Frans ook iets op een presenteerblaadjes aangereikt krijgen?

BCBG

netjes, keurig opgevoed, zoals het hoort, kak
('lekker chic, goed opgevoed')

Een leerling vroeg me een tijdje geleden hoe je in het Frans een 'kakker' zou noemen. Het is altijd oppassen met dit soort aanduidingen, omdat ze natuurlijk erg maatschappelijk bepaald zijn. In onze 'doe-maar-gewoon-maatschappij' die zich nogal egalitair wil noemen en tegelijkertijd moeite heeft met mensen die hun kop boven het maaiveld uitsteken roepen de aanduidingen 'chic', 'kak' en 'zoals het heurt' om met Jort Kelder te spreken, misschien weer net even andere associaties op dan dezelfde termen in een maatschappij zoals de Franse, die zich ook heel egalitair wil noemen (met name als het om zaken als de scheiding van kerk en staat gaat), maar veel gewender is aan een duidelijke elite die met kop en schouders boven het gemiddelde uitsteekt. Toch komt de term BCBG (afkorting van bon chic bon genre) misschien nog het dichtst in de buurt van onze aanduidingen 'kak' en 'zoals het hoort', waarbij zowel de kakkers zelf zich thuisvoelen (die menen namelijk dat het zo hoort) als de niet-kakkers, die de term BCBG ook laatdunkend kunnen gebruiken voor mensen die zich al te nadrukkelijk distantiëren van het 'plebs'. Je kunt het in het Frans - om op de vraag van de leerling terug te komen - inderdaad hebben over een école BCBG ('een kakschool'). De term BCBG wordt met name veel geassocieerd met kleding en andere uiterlijkheden en de foto moge duidelijk maken dat het grote Franse publiek inderdaad minder moeite heeft met elitaire aspecten dan het Nederlandse. Welk Nederlands kledingmerk zou zichzelf in advertenties onomwonden 'kak' of 'zoals het hoort' noemen?

volgende keer

Kun je in het Frans ook iets op een presenteerblaadje aangereikt krijgen?

tu peux toujours courir

Je kunt het wel schudden
('je kunt altijd (blijven) rennen')

Zoals we eerder hebben gezien, is ook de Franse literatuur een geliefde bron voor alledaagse uitdrukkingen en dat geldt in het bijzonder voor de fabels van La Fontaine. De uitdrukking van vandaag gaat terug op de fabel Le lièvre et la tortue ('de haas en de schildpad') waarin het de schildpad lukt om in een hardloopwedstrijd te winnen van de haas. De schildpad beweegt zich gestaag voort, terwijl de overmoedige haas zijn tijd verdoet met allerlei onbenulligheden. Als hij uiteindelijk beseft dat de schildpad bijna zijn doel heeft bereikt, zet hij een laatste sprint in, maar hoe hard hij ook rent, hij haalt de schildpad nooit meer in. Hij kan het wel schudden...

Voor de liefhebbers volgt hier de hele fabel:

volgende keer:
Hoe heet een 'kakker' in het Frans?

un merle blanc

een witte raaf
('een witte merel')

Ooit wel eens zo'n vogeltje gezien? Gefeliciteerd! Want een witte merel is net als een witte raaf uiterst zeldzaam en wordt daarom figuurlijk gebruikt voor personen (of dingen) met zulke uitzonderlijke kwaliteiten dat zij vrijwel niet te vinden zijn. De Nederlandse uitgeverij die lange tijd pareltjes uit de Franse literatuur bewerkte tot schooluitgaven, gaf deze om die reden de titel merles blancs. Het effect is echter ironisch te noemen: doordat alle scholen deze van woordenlijsten voorziene boekjes in hun mediatheken zetten of onder hun leerlingen verspreidden, ontstond er al gauw een vuilnishoop aan middelmatige uittreksels op internetsites als scholieren.com, waardoor de witte raven/merels in een mum van tijd zijn verworden tot ongelofelijk grijze muizen...

volgende keer

Je kunt het wel schudden als je in Frankrijk je klassiekers niet kent...

se brûler les ailes

zich in de vinger snijden
('zijn vleugels branden')

Als je een te groot risico neemt en daardoor een belangrijk voordeel verliest, snijd je jezelf behoorlijk in de vingers. De Fransen kennen hun klassieken goed en zij putten dan ook uit de Griekse mythologie voor deze uitdrukking en wel uit het verhaal van Ikarus, de onbezonnen zoon van Daedalus, ontwerper van het labyrint van koning Minos van Kreta, waarin de Minotaurus, half mens half stier, werd opgesloten. Het labyrint was zo ondoordringbaar dat zelfs de maker de uitgang niet meer kon vinden en daarom maakte hij van was en veren vleugels, waarmee vader en zoon via de lucht het labyrint konden verlaten. Eenmaal in de lucht voelde Ikarus zich zo in zijn element dat hij - tegen de waarschuwingen van zijn vader in - zich steeds hoger waagde tot hij zo dicht bij de zon kwam, dat de was begon te smelten en de veren losraakten. Uiteindelijk konden zijn vleugels hem niet meer dragen en stortte hij in zee, die tot op heden nog steeds de naam 'Ikarische zee' draagt. De uitdrukking heeft dus niets te maken met insecten die hun vleugels branden als ze dicht bij het vuur komen, zoals veel mensen denken die hun klassieken minder goed kennen.

volgende keer

Een bekende serie Franse leesboekjes voor middelbare scholieren heet merles blancs. Waarom eigenlijk?

sans se faire prier

ongevraagd, zonder tegenstribbelen, zonder moeilijk te doen
(lett. 'zonder zich te laten bidden')

Het werkwoord prier betekent 'bidden, verzoeken'. De precieze betekenis van de uitdrukkingen sans se faire prier en (ne pas) se faire prier is afhankelijk van de context, maar goed te begrijpen als je deze betekenis van het werkwoord goed voor ogen houdt. Je moet dus vooral bedenken dat de 'vragende partij' totaal geen moeite hoeft te doen om iets van de 'gevraagde partij' voor elkaar te krijgen, tenminste in het geval van de ontkenning (ne pas se faire prier / sans se faire prier). Zo kun je bijvoorbeeld zeggen: On ne va pas se faire prier ('Je hoeft er niet twee keer om te vragen'). Andersom kan N'en croyez rien. C'est pour se faire prier  juist betekenen: 'Trap er toch niet in. Dat doen ze alleen om te plagen / om moeilijk te doen.' Nog enkele andere voorbeelden: Pas besoin de me faire prier ('dat hoef je mij niet te vragen (dat doe ik toch wel)', J'aime bien me faire prier ('ik word graag gevraagd'), J'accepte sans me faire prier ('Met alle plezier!'), Tu ne vas pas me faire prier ou quelque chose comme ça ? ('Moet ik gaan bedelen/smeken of zo?'). Zolang je het beeld van een smekende maar in je hoofd houdt, maakt de context hopelijk duidelijk hoe je deze uitdrukkingen in het Nederlands zou verwoorden.

volgende keer

Hoe snijd je je in het Frans in de vingers?

dorer la pilule

iets mooier voorstellen dan het is
('de pil vergulden')

Vroeger werden pillen direct door de apotheker gemaakt. Ze hadden echter twee grote nadelen: ze smaakten meestal erg vies en ze hadden de neiging aan elkaar te blijven plakken. Daarom bedacht men op een gegeven moment de pillen van een laagje suiker te voorzien en in sommige gevallen zelfs van een dun laagje zilver of goud: men verguldde de pil dus om hem je gemakkelijker door de strot te kunnen duwen, ook al was hij natuurlijk met dat edelmetaal wel een stuk duurder geworden. Nu wordt de uitdrukking figuurlijk gebruikt voor een manier waarop iets onaangenaams in een prettiger daglicht wordt gesteld, zodat we het makkelijker slikken...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je iets doet zonder moeilijk te doen? 

hoe vertaal je 'hoe lang' in het Frans?

quelle est la longueur de, quelle est la taille de,  quelle est la durée de, (depuis) combien de temps, pendant combien de temps, mesurer

Het Franse comment heeft helaas niet dezelfde flexibiliteit als het Nederlandse 'hoe', het Engelse 'how' en het Duitse 'wie' die zich gemakkelijk met bijvoeglijke naamwoorden laten combineren. Dit vertaalprobleem geldt dus niet alleen voor 'hoe lang' maar ook voor 'hoe groot', 'hoe breed', 'hoe oud', 'hoe ver' en ga maar door. Ik beperk me nu even tot 'hoe lang', maar ook enkele andere combinaties zal ik in de toekomst bespreken. Je zult in het Frans dus altijd moeten zoeken naar het bijbehorende zelfstandige naamwoord (dus niet 'lang' maar 'lengte', niet 'groot' maar 'grootte/afmeting', niet 'oud' maar 'leeftijd', enz.) en dan kun je dat meestal combineren in een constructie met quel(le)(s) est/sont. Je vraagt dus niet 'hoe lang is...?' maar 'wat is de lengte van...?'

Vervolgens moet je constateren dat ons 'lang' niet altijd dezelfde betekenis heeft. Ten eerste moet je al onderscheiden tussen 'lang in de ruimte' en 'lang in de tijd'.

Voor langwerpige dingen kun je het woord longueur gebruiken. 'Hoe lang is de Seine' vertaal je dus door Quelle est la longueur de la Seine ? Maar mensen noem je niet long maar grand en het bijbehorende zelfstandige naamwoord is taille. 'Hoe lang is je broer?' zou dus kunnen zijn Quelle est la taille de votre frère  ? De context moet dan wel duidelijk zijn, want taille kan ook gebruikt worden in de betekenis 'maat', al wordt het dan vaak met het werkwoord faire gecombineerd: Vous faites quelle taille ? ('welke maat hebt u ?'). Om te vragen naar iemands lichaamslengte kun je ook het werkwoord mesurer ('meten') gebruiken: Combien est-ce que tu mesures ? - Je mesure un mètre quatre-vingts ('Hoe lang ben je? - Ik ben een meter tachtig').

Als het gaat om lengte in tijd, dan heb je het zelfstandig naamwoord temps nodig. 'Hoe lang' is dan combien de temps ('hoe veel tijd'). Maar dan zit je weer met een voorzetselprobleem: 

Je hebt geen voorzetsel nodig als je wilt weten hoe lang iets duurt. Je kunt dan het werkwoord prendre ('nemen') inzetten en vragen: Ça prend combien de temps ? Vereist de situatie iets formeler taalgebruik, dan kun je het zelfstandig naamwoord durée ('duur') inzetten: Quelle est la durée du cours que vous proposez ? ('Hoe lang duurt de cursus die u aanbiedt?')

Met andere werkwoorden dan 'duren' heb je echter een voorzetsel nodig om aan te geven of de betreffende handeling afgesloten is in de tijd of nog steeds voortduurt. In het eerste geval gebruik je pendant, in het tweede depuis:

Depuis combien de temps est-ce que vous habitez ici ? ('Hoe lang woont u hier al?') maar Pendant combien de temps est-ce que vous avez habité ici ? ('Hoe lang hebt u hier gewoond?')

Wij mogen heel blij zijn met ons woordje 'hoe', dat merkt u wel...

volgende keer

Hoe kun je iets in het Frans mooier voorstellen dan het is?

se la péter

kapsones hebben, denken dat je heel wat bent
(lett. 'hem laten knallen')

Eergisteren bespraken we de uitdrukking je pète la forme ('ik barst van de energie') en vermeldden daarbij dat het werkwoord péter ('een scheet laten') eigenlijk betekent dat je een knallend geluid maakt. Een trouwe lezeres van dit blog vroeg me daarop naar de oorsprong en betekenis van de uitdrukking se la péter (lett. 'zich haar knallen') die wel gebruikt wordt om aan te geven dat iemand zichzelf wel erg op de borst klopt, kapsones heeft, (ten onrechte) denkt dat hij heel wat is. 

Algemeen wordt aangenomen dat de uitdrukking een verkorting is van se péter les bretelles ('zijn bretels laten knallen') die in de negentiende eeuw in Québec ontstond. Waarom dat dan verkort is tot se la péter en niet se les péter is mij nog niet helemaal duidelijk, maar het zij zo. In de negentiende eeuw waren broekriemen nog niet algemeen en droegen mannen in het algemeen bretels. Wie erg trots op zichzelf was kon dat kenbaar maken door zijn vingers achter de bretels te steken en die dan op zijn borst laten knallen. Dat schijnt er dus achter de uitdrukking te zitten...

volgende keer

Hoe lang is niet 'comment long' in het Frans, maar wat dan wel?

planter un drapeau

weggaan zonder te betalen
('een vlag planten')

Als je ergens weggaat (met name in een restaurant of een café) zonder de rekening te betalen, kun je in het Frans zeggen dat je 'een vlag neerzet'. Dat klinkt alles behalve logisch, maar het schijnt te verwijzen naar arbeiders die vroeger eens in de week of in de maand hun maaltijd op de pof (faire un pouf) gebruikten en daarna gewoon weer aan het werk gingen zonder langs de kassa te gaan. Als men hun dan vroeg 'Moet je niet even langs de kassa?' dan zeiden ze J'ai planté un drapeau, een toespeling op de vlaggen die door wegwerkers werden neergezet om een weggedeelte af te zetten. In dit geval hadden ze dus een vlag bij de kassa neergezet: daar mocht je voorlopig dus even niet langs...

volgende keer

bekijken we hoe je je in het Frans op de borst kunt slaan. 

je pète la forme

ik barst van de energie
(lett. 'ik knal de vorm')

Het werkwoord péter betekent letterlijk zoiets als 'een knallend geluid maken' en wordt bijvoorbeeld ook gebruikt als de stoppen bij je doorslaan (péter les plombs). Een pétard is een rotje, maar tegenwoordig is de eerste betekenis van het werkwoord péter 'een scheet laten' (un pet is 'een scheet'). Vandaar de opmerking van de volger van le chat: als de kat uitroept 'shit, ik barst ('scheet') van de energie', roept degene die volgt 'Dank je wel voor degenen die je volgen'. Een variant van péter la forme is trouwens péter la santé ('blaken van gezondheid'). Laten we het erop houden dat het laten van scheten in ieder geval in het ziekenhuis gezien wordt als een goed teken na een buikoperatie omdat het aangeeft dat je spijsvertering weer zelf het heft in handen neemt...

volgende keer

Wat doe je in het Frans als je ergens een vlag neerplant?