Appeler un chat un chat

Het beestje bij zijn naam noemen
(lett. een kat een kat noemen)

Voor de Vlamingen onder ons is dit een bekende uitdrukking, in het Noord-Nederlands houden we het gewoon op een 'beestje'. Waarom refereren de Fransen aan een kat, als ze geen zin hebben om politiek correct om de zaken heen te draaien?

herkomst van de uitdrukking

De uitdrukking blijkt minder 'onschuldig' dan ze in eerste instantie lijkt. Het antwoord is namelijk onder de gordel te vinden. Wat tegenwoordig in het Frans wordt aangeduid met la chatte - voor wie het nog steeds niet begrepen heeft, we hebben het over de vrouwelijke schaamstreek, die van nature - net als een kat - behaard is en zich graag laat strelen, heette tot in de achttiende eeuw le chat. Bij het ontstaan van de uitdrukking heeft waarschijnlijk ook het homoniem le chas ('gat, spleet') een rol gespeeld.

enkele voorbeelden van politiek correcte uitdrukkingen in het Frans

Zoals in het Nederlands een 'schoonmaakster' wordt aangeduid met de term 'interieurverzorgster (m/v)', zo bestaat in het Frans de term technicienne de surface. Andere voorbeelden: un homme de couleur voor un noir, une personne à mobilité réduite voor un handicapé, un mal comprenant voor un imbécile.

(met dank aan www.expressio.fr)

volgende keer

Wat ben je als je in het Frans een artisjokhart hebt?

 

Soupe au lait

Heethoofd, opvliegend standje

Het zal niemand verbazen dat de Franse taal wemelt van de culinaire uitdrukkingen. Het is niet voor niets dat de Franse keuken de status heeft gekregen van UNESCO-werelderfgoed. Iemand die wel eens een pan melk (het gerecht soupe au lait is overigens een soort broodpap) heeft opgezet, weet wat er vervolgens kan gebeuren. Je kunt echt geen minuut iets anders gaan doen, want voor je het weet - en altijd weer eerder dan je verwacht - begint het goedje explosief te koken en dreigt je hele fornuis onder te lopen. De melk koekt meteen aan en een venijnige schroeilucht verraadt dat er iets ernstigs is gebeurd. Draai je echter het gas uit, of haal je de pan van het vuur, dan zakt de melk acuut weer in, alsof er niets aan de hand was. Vandaar dat iemand die last heeft van plotselinge woede-uitbarstingen of driftaanvallen die vervolgens weer snel overgaan, in het Frans soupe au lait wordt genoemd. Misschien komt onze uitdrukking 'snel aangebrand zijn' nog wel het dichtst in de buurt van de Franse uitdrukking, bedenk ik ineens...

La soupe aux choux 

Tja, en als we het toch over soep hebben, dan kan ik natuurlijk niet om die compleet absurde film van Louis de Funès (s uitspreken alsjeblieft!) heen. Ja, die Fransen zijn zo trots op hun nationale keuken en hun terroir (hierover misschien later) dat hun gerechten zelfs voor buitenaardse wezens onweerstaanbaar blijken te zijn. Enig nadeel van de goddelijke koolsoep die in deze film centraal staat, is dat je er een beetje winderig van wordt. Maar laat dat nu juist een signaal zijn waarmee je vliegende schotels oproept (navertellen van deze film uit 1981 is eigenlijk ondoenlijk, je moet hem gewoon ondergaan...):

volgende keer

Nederlanders staan bekend om hun directheid, of botheid, als je wilt. Maar ook de Fransen hebben daar een uitdrukking voor. Het zal echter niet verbazen dat daar ook een zeker ou-là-là-gehalte aan zit...

Croquer la vie à pleines dents

Met volle teugen van het leven genieten
(lett. 'het leven met volle tanden opvreten')

Croquer betekent 'doorbijten, oppeuzelen'. De oorspronkelijke betekenis van het werkwoord is 'een knappend geluid maken'. Vandaar dat je het ook gemakkelijk gebruikt met bijvoorbeeld chocolade en appels. Maar je kunt ook figuurlijk met smaak van iets proeven, zoals van het leven. Je zet als het ware je tanden in het leven, zoals je die ook in een sappige appel zou zetten...

croque-monsieur

En hoe zit het dan met de croque-monsieur?

Wie wel eens in Frankrijk komt en even snel een hongertje wil stillen, kent het werkwoord waarschijnlijk vooral in de combinatie croque-monsieur, de Franse benaming voor een tosti met ham en Emmentaler kaas. Maar hoe komt die sandwich aan zijn eigenaardige naam? Hoezo zet je tanden in een meneer? Het verhaal gaat dat de benaming croque-monsieur is ontstaan in een Parijs café aan de boulevard des Capucines in het jaar 1901. Toen de caféhouder Michel Lunarca - die door zijn concurrenten om een onduidelijke reden voor kannibaal werd uitgemaakt - op een dag geen stokbrood meer had, belegde hij sneetjes casinobrood met Emmentaler kaas en ham. Toen een klant hem vroeg wat voor vlees erop zat, antwoordde hij "de la viande de monsieur évidemment" ('vlees van meneer uiteraard'). Het cafépubliek proestte het uit en iedereen wilde het 'broodje meneer' graag uitproberen. De volgende dag zette de caféhouder de croque-monsieur definitief op de kaart.

croque-madame

Inmiddels bestaat er ook een vrouwelijke variant, de croque-madame. Als je die bestelt, krijg je bovenop je croque-monsieur een gebakken spiegelei. Bon appétit! (of Bon app', zoals de Fransen met hun voorkeur voor afkortingen meestal zeggen...)

volgende keer:

blijven we een beetje in culinaire sferen. In Nederland kun je een 'soepjurk' dragen, maar wat is er met je aan de hand als je in Frankrijk soupe au lait wordt genoemd?

Bon débarras!

Opgeruimd staat netjes!
(Zo, die is ook weer weg! / Hèhè, dat ruimt op!)

Het werkwoord débarrasser betekent 'opruimen, ontdoen van'. Débarrasser la table betekent 'de tafel afruimen', maar het werkwoord kan ook figuurlijk worden gebruikt: se débarrasser d'un ennemi ('een vijand uit de weg ruimen') bijvoorbeeld. Het woord débarrasser betekent letterlijk dat je je ontdoet van een  embarras ('hindernis, moeilijke situatie'). Hierin herken je ook het Engelse woord embarrassed ('in verlegenheid gebracht'). Tenslotte is het zelfstandig naamwoord le débarras ook de Franse aanduiding voor een berg- of rommelhok, letterlijk dus een plek waar je ongewenste rommel netjes in op kunt ruimen. Opgeruimd staat netjes!

volgende keer:

gaan we met volle teugen van het leven genieten en... waarom heeft een Franse tosti zo'n vreemde naam?

Passer une nuit blanche

Ik heb de hele nacht geen oog dicht gedaan...

Tja, wat doe je als je weer eens een nacht lang wakker ligt? Je begint aan een blog... Als je de hele nacht niet geslapen hebt, zeg je in het Frans "J'ai passé une nuit blanche." ("Ik heb een witte nacht doorgebracht.")

Herkomst van de uitdrukking

Er zijn twee verklaringen voor het ontstaan van deze uitdrukking. De eerste lijkt voor de hand te liggen: slapen doe je normaal gesproken in het donker, wit wordt geassocieerd met licht en als het licht is, kun je moeilijk slapen.

Maar er is ook een andere verklaring en die dateert uit de Middeleeuwen. Jonge mannen die geridderd gingen worden, moesten namelijk de dag voordat ze tot ridder werden geslagen een wit kleed dragen. Zij mochten de hele nacht voorafgaand aan de plechtigheid niet slapen en moesten de hele nacht in gebed gaan...

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans "Opgeruimd staat netjes!" ?